Jeta në Tokë ka pësuar ndryshime të rëndësishme gjatë gjithë ekzistencës së saj, me pesë zhdukje të mëdha masive që dallohen si pika kthese vendimtare. Këto ngjarje kataklizmike, që zgjasin miliarda vjet, kanë formësuar rrjedhën e evolucionit dhe kanë përcaktuar format mbizotëruese të jetës së çdo epoke. Për dekadat e fundit, shkencëtarët po përpiqen të zgjidhin misteret përreth këto zhdukje masive, duke eksploruar shkaqet, efektet dhe krijesa magjepsëse që u shfaqën pas tyre.
Ordoviciani i vonë: Një det ndryshimi (443 milionë vjet më parë)
Zhdukja masive e vonë e Ordovician, e cila ndodhi 443 milionë vjet më parë, shënoi një tranzicion të rëndësishëm në Historia e Tokës. Në këtë kohë, shumica e jetës ekzistonte në oqeane. Molusqet dhe trilobitët ishin speciet dominuese, dhe peshqit e parë me nofullat u shfaqën, duke krijuar skenën për vertebrorët e ardhshëm.
Kjo ngjarje zhdukjeje, duke zhdukur afërsisht 85% të specieve detare, besohet se është shkaktuar nga një seri akullnajash në hemisferën jugore të Tokës. Ndërsa akullnajat u zgjeruan, disa specie u zhdukën, ndërsa të tjera u përshtatën me kushtet më të ftohta. Megjithatë, kur akulli u tërhoq, këta të mbijetuar u përballën me sfida të reja, të tilla si ndryshimi i përbërjeve atmosferike, duke çuar në humbje të mëtejshme. Shkaku i saktë i akullnajave mbetet një temë debati, pasi provat janë errësuar nga lëvizja e kontinenteve dhe rigjenerimi i shtratit të detit.
Çuditërisht, kjo zhdukje masive nuk ndryshoi në mënyrë drastike speciet dominuese në Tokë. Shumë forma ekzistuese, duke përfshirë paraardhësit tanë vertebrorë, vazhduan në numër më të vogël dhe përfundimisht u rikuperuan brenda disa milion viteve.
Devonian i vonë: Një rënie e ngadaltë (372 milion-359 milion vjet më parë)
Zhdukja masive e Devonianit të Vonë, e shtrirë nga 372 deri në 359 milionë vjet më parë, u karakterizua nga një rënie e ngadaltë dhe jo ngjarje e papritur katastrofike. Gjatë kësaj periudhe, kolonizimi i tokës nga bimët dhe insektet ishte në rritje, me zhvillimin e farave dhe sistemeve të brendshme vaskulare. Megjithatë, kafshët barngrënëse me bazë tokësore nuk kishin paraqitur ende konkurrencë të konsiderueshme për bimët në rritje.
Shkaqet e kësaj ngjarjeje të zhdukjes, të njohura si Ngjarjet Kellwasser dhe Hangenberg, mbeten enigmatike. Disa shkencëtarë spekulojnë se një goditje meteori ose një supernova aty pranë mund të ketë shkaktuar ndërprerje në atmosferë. Megjithatë, të tjerë argumentojnë se kjo ngjarje e zhdukjes nuk ishte një zhdukje e vërtetë masive, por një periudhë e rritjes së vdekjeve natyrore dhe një ritëm më të ngadaltë evolucioni.
Permian-Triasik: Vdekja e Madhe (252 milionë vjet më parë)
Zhdukja masive Permian-Triasike, e njohur gjithashtu si "Vdekja e Madhe", ishte ngjarja më shkatërruese e zhdukjes në historinë e Tokës. I ndodhur afërsisht 252 milionë vjet më parë, ai rezultoi në humbjen e shumicës së specieve në planet. Vlerësimet sugjerojnë se 90% deri në 96% e të gjitha specieve detare dhe 70% e vertebrorëve tokësorë u zhdukën.
Shkaqet e kësaj ngjarje katastrofike mbeten keq të kuptuara për shkak të varrimit të thellë dhe shpërndarjes së provave të shkaktuara nga zhvendosja kontinentale. Zhdukja duket se ka qenë relativisht e shkurtër, ndoshta e përqendruar brenda një milion vjetësh ose më pak. Janë propozuar faktorë të ndryshëm, duke përfshirë zhvendosjen e izotopeve të karbonit atmosferik, shpërthimet e mëdha vullkanike në Kinën dhe Siberinë moderne, djegien e shtretërve të qymyrit dhe lulëzimin mikrobik që ndryshon atmosferën. Kombinimi i këtyre faktorëve ka të ngjarë të çojë në një ndryshim të rëndësishëm klimatik që prishi ekosistemet në mbarë botën.
Kjo ngjarje e zhdukjes ndryshoi thellësisht rrjedhën e jetës në Tokë. Krijesave të tokës iu deshën miliona vjet për t'u rikuperuar, duke sjellë përfundimisht forma të reja dhe duke hapur rrugën për epokat pasuese.
Triasik-Jurasik: Ngritja e Dinozaurëve (201 milionë vjet më parë)
Zhdukja masive Triasik-Jurasik, e cila ndodhi afërsisht 201 milion vjet më parë, ishte më pak e rëndë se ngjarja Permian-Triasik, por megjithatë kishte një ndikim të rëndësishëm në jetën në Tokë. Gjatë periudhës Triasik, arkosaurët, zvarranikë të mëdhenj të ngjashëm me krokodilët, dominonin tokën. Kjo ngjarje e zhdukjes zhduku shumicën e arkosaurëve, duke krijuar një mundësi për shfaqjen e një nëngrupi të evoluar që përfundimisht do të bëhej dinosaurët dhe zogjtë, duke dominuar tokën gjatë periudhës Jurassic.
Teoria kryesore për zhdukjen Triasik-Jurasik sugjeron se aktiviteti vullkanik në Provincën Magmatike të Atlantikut Qendror prishi përbërjen e atmosferës. Ndërsa magma shpërtheu në Amerikën e Veriut, Amerikën e Jugut dhe Afrikën, këto masa tokësore filluan të ndaheshin, duke bartur pjesë të fushës origjinale përtej asaj që do të bëhej Oqeani Atlantik. Teori të tjera, të tilla si ndikimet kozmike, kanë rënë jashtë favorit. Është e mundur që nuk ka ndodhur asnjë kataklizëm i veçantë dhe kjo periudhë thjesht u shënua nga një ritëm më i shpejtë i zhdukjes sesa evolucioni.
Kretako-Paleogjen: Fundi i Dinozaurëve (66 milionë vjet më parë)
Zhdukja masive Kretako-Paleogjen (e njohur edhe si Zhdukja KT), ndoshta më e njohura, shënoi fundin e dinosaurëve dhe fillimin e epokës kenozoike. Përafërsisht 66 milionë vjet më parë, specie të shumta, duke përfshirë dinosaurët jo-zogj, u zhdukën. Shkaku i kësaj zhdukjeje tani pranohet gjerësisht se është rezultat i një përplasjeje masive asteroidi.
Provat gjeologjike, të tilla si prania e niveleve të larta të iridiumit në shtresat sedimentare në të gjithë globin, mbështesin teorinë e një përplasjeje asteroidi. Krateri Chicxulub në Meksikë, i formuar nga përplasja, përmban anomali të iridiumit dhe nënshkrime të tjera elementare që e lidhin atë drejtpërdrejt me shtresën e pasur me iridium në mbarë botën. Kjo ngjarje pati një ndikim të thellë në ekosistemet e Tokës, duke i hapur rrugën rritjes së gjitarëve dhe formave të ndryshme të jetës që tani banojnë në planetin tonë.
Mendimet përfundimtare
Pesë zhdukjet masive të mëdha në historinë e Tokës kanë luajtur një rol kyç në formësimin e rrjedhës së jetës në planetin tonë. Nga Ordoviciani i Vonë deri në zhdukjen Kretake-Paleogjen, çdo ngjarje ka sjellë ndryshime të rëndësishme, duke çuar në shfaqjen e specieve të reja dhe rënien e të tjerëve. Ndërsa shkaqet e këtyre zhdukjeve mund të mbajnë ende mistere, ato shërbejnë si kujtues vendimtar të brishtësisë, elasticitetit dhe përshtatshmërisë së jetës në Tokë.
Megjithatë, kriza aktuale e biodiversitetit, e nxitur kryesisht nga aktivitetet njerëzore si shpyllëzimi, ndotja dhe ndryshimet klimatike, kërcënon të prishë këtë ekuilibër delikat dhe potencialisht të shkaktojë një ngjarje të gjashtë të madhe zhdukjeje.
Të kuptuarit e së kaluarës mund të na ndihmojë të lundrojmë në të tashmen dhe të marrim vendime të informuara për të ardhmen. Duke studiuar këto zhdukje të mëdha, shkencëtarët mund të fitojnë njohuri mbi pasojat e mundshme të veprimeve tona dhe të zhvillojnë strategji për të mbrojtur dhe ruajtur biodiversitetin e çmuar të Tokës.
Kjo është nevoja e epokës që ne të mësojmë nga gabimet e së kaluarës dhe të ndërmarrim veprime të menjëhershme për të zbutur ndikimin tonë në mjedis për të parandaluar humbjen e mëtejshme katastrofike të specieve. Fati i ekosistemeve të ndryshme të planetit tonë dhe mbijetesa e specieve të panumërta varen nga përpjekjet tona kolektive.
Pasi të keni lexuar për 5 zhdukjet masive në historinë e Tokës, lexoni rreth Një listë e historisë së famshme të humbur: Si humbet 97% e historisë njerëzore sot?
