Al vele jaren fascineert het beeldje Venus van Willendorf wetenschappers. Dit beeldje, ongeveer 30,000 jaar geleden vervaardigd, is een van de oudste voorbeelden van kunst die mensen afbeeldt en wordt toegeschreven aan de Boven-Paleolithische periode, gemaakt door nomadische jagers-verzamelaars.
In 1908, tijdens een opgraving nabij het dorp Willendorf in Neder-Oostenrijk, werd het 11.1 centimeter hoge (4.4 inch) beeldje gevonden dat bekend staat als de 'Venus van Willendorf'. De voorstelling van dikke of zwangere vrouwen, die in veel kunstgeschiedenisboeken voorkomt, werd lange tijd geïnterpreteerd als symbolen van vruchtbaarheid of schoonheid.
Aan de University of Colorado School of Medicine zei Richard Johnson, MD in 2020 dat hij genoeg gegevens had verzameld om te helpen bij het ontrafelen van het raadsel rond het Venus van Willendorf-beeldje. Volgens Johnson ligt de sleutel tot het begrijpen van de statuten in klimaatverandering en voeding.
"Enkele van de vroegste kunst ter wereld zijn deze mysterieuze beeldjes van vrouwen met overgewicht uit de tijd van jagers-verzamelaars in het Europa van de ijstijd, waar je helemaal geen zwaarlijvigheid zou verwachten", zei Johnson. "We laten zien dat deze beeldjes correleren met tijden van extreme voedingsstress."
Een onderzoeksteam, onder leiding van antropoloog Gerhard Weber van de Universiteit van Wenen, bestaande uit de geologen Alexander Lukeneder en Mathias Harzhauser, en de prehistoricus Walpurga Antl-Weiser van het Natuurhistorisch Museum Wenen, heeft tomografische afbeeldingen met hoge resolutie gebruikt om het materiaal van waarin de Venus was uitgehouwen, kwam waarschijnlijk uit Noord-Italië. Deze opmerkelijke vondst benadrukt de mobiliteit van de vroegmoderne mens tussen de noordelijke en zuidelijke delen van de Alpen.
Het Venus-beeldje, dat 30,000 jaar oud is, is gemaakt van oolite, een soort gesteente dat niet in de buurt van Willendorf wordt gevonden. De Venus von Willendorf is uniek, niet alleen qua ontwerp, maar ook qua materiaal dat is gebruikt om het te maken. Andere Venusfiguren worden gewoonlijk gevormd uit ivoor, bot of verschillende stenen, maar de Neder-Oostenrijkse Venus werd gevormd uit oolite, waardoor het een uitzondering is onder cultusobjecten.
In 1908 werd een beeldje ontdekt in de Wachau en is nu te zien in het Natuurhistorisch Museum van Wenen. Tot nu toe is het echter alleen van buitenaf bestudeerd. Antropoloog Gerhard Weber van de Universiteit van Wenen heeft nu een nieuwe benadering gebruikt om de binnenkant te onderzoeken: microcomputertomografie. De scans hebben een resolutie tot 11.5 micrometer, die meestal alleen door een microscoop te zien is. De eerste bevinding is dat “Venus er van binnen helemaal niet uniform uitziet. Een bijzondere eigenschap die gebruikt zou kunnen worden om de herkomst te bepalen', zegt de antropoloog.
Alexander Lukeneder en Mathias Harzhauser van het Natuurhistorisch Museum in Wenen, die eerder met oolites hadden gewerkt, kregen gezelschap van een team om monsters uit Oostenrijk en Europa te analyseren en te vergelijken. Een complexe onderneming, het team verzamelde steenmonsters van Frankrijk tot Oost-Oekraïne, van Duitsland tot Sicilië, sneed ze in stukken en analyseerde ze onder een microscoop. De analyses zijn mogelijk gemaakt dankzij financiering van de deelstaat Neder-Oostenrijk.
De binnenkant geeft ook informatie over de buitenkant
Tomografische gegevens van Venus gaven aan dat de sedimentafzettingen in de rotsen varieerden in grootte en dichtheid. Samen met deze werden ook kleine stukjes schelpen en zes grotere, dichtere korrels, 'limonieten' genaamd, gevonden. Dit verklaart de halfronde holtes van identieke grootte op het oppervlak van Venus: "De harde limonieten braken waarschijnlijk uit toen de maker van de Venus het aan het uithakken was", legt Weber uit. "In het geval van de Venus-navel heeft hij er toen blijkbaar uit nood een deugd van gemaakt."
Nog een bevinding: de Venus-ooliet is poreus omdat de kernen van de miljoenen bolletjes (ooides) waaruit het bestaat, zijn opgelost. Dit maakte het 30,000 jaar geleden tot een wenselijk materiaal voor een beeldhouwer, omdat het gemakkelijker is om mee te werken. Een kleine schelp, slechts 2.5 millimeter lang, werd ook ontdekt en dateert uit de Jura-periode. Dit sloot de mogelijkheid uit dat de rots deel uitmaakte van het geologische tijdperk van het Mioceen in het Weense bekken.
De onderzoekers hebben de korrelgroottes van de andere monsters grondig onderzocht. Ze gebruikten beeldverwerkingsprogramma's en telden en maten handmatig duizenden individuele korrels. Geen van de monsters binnen een straal van 200 kilometer rond Willendorf kwam ook maar enigszins overeen. Uit de analyse bleek dat de monsters van de Venus statistisch identiek waren aan die van Noord-Italië bij het Gardameer. Dit is ongelooflijk, wat impliceert dat de Venus (of het materiaal ervan) zijn reis begon van het zuiden van de Alpen naar de Donau ten noorden van de Alpen.
“Mensen in het Gravettien – de gereedschapscultuur van die tijd – zochten en bewoonden gunstige locaties. Als het klimaat of de prooisituatie veranderde, trokken ze verder, bij voorkeur langs rivieren”, legt Gerhard Weber uit. Zo'n reis had generaties kunnen duren.
Een paar jaar geleden simuleerden onderzoekers een van de twee mogelijke routes van zuid naar noord, een pad rond de Alpen en de Pannonische vlakte in. De andere richting zou echter door de Alpen zijn geweest, hoewel het onzeker is of dit meer dan 30,000 jaar geleden mogelijk was vanwege het verslechterende klimaat in die tijd. Dit alternatief zou hoogst onwaarschijnlijk zijn geweest als er toen continue gletsjers waren geweest. Behalve 35 km aan het Reschenmeer, was de 730 km lange reis langs de Etsch, Inn en de Donau altijd onder de 1000 m boven de zeespiegel geweest.
Mogelijke, maar minder waarschijnlijke verbinding met Oost-Oekraïne
De gegevens geven aan dat Noord-Italië de bron is van de Venus Ooliet-rots. Er is echter nog een mogelijke oorsprong in Oost-Oekraïne, meer dan 1,600 kilometer verwijderd van Willendorf. De monsters komen niet zo precies overeen met die uit Italië, maar beter dan alle andere. Bovendien bevonden Venus-figuren zich in het nabijgelegen Zuid-Rusland, die iets jonger zijn maar behoorlijk lijken op de Venus die in Oostenrijk wordt gevonden. Bovendien laten genetische resultaten zien dat mensen in Midden- en Oost-Europa in die periode met elkaar verbonden waren.
Het spannende verhaal van de Neder-Oostenrijkse Venus kon vervolgd worden. Op dit moment hebben slechts een handvol wetenschappelijke studies het bestaan van prehistorische mensen in het Alpengebied en hun mobiliteit onderzocht. De beroemde "Ötzi" bijvoorbeeld dateert van 5,300 jaar geleden. Met behulp van de Venus-resultaten en het nieuwe Weense onderzoeksnetwerk Human Evolution and Archaeological Sciences, in samenwerking met antropologie, archeologie en andere disciplines, wil Weber meer licht werpen op de vroege geschiedenis van het Alpengebied.
De studie werd oorspronkelijk gepubliceerd in het tijdschrift Wetenschappelijke rapporten op februari 28, 2022.
Na het lezen over de Venus van Willendorf, lees over Zouden de 5,000 jaar oude mysterieuze Vinča-beeldjes echt het bewijs kunnen zijn van buitenaardse invloeden?
