Een groep wetenschappers van het Senckenberg Research Institute in Frankfurt, Duitsland, ging enkele jaren geleden op pad om een menselijk gezicht te geven aan archaïsche hominide soorten die vroeger over de aarde zwierven. Met behulp van geavanceerde forensische technieken produceerden ze 27 modelhoofden op basis van botstukken, tanden en schedels die in de afgelopen eeuw over de hele wereld zijn ontdekt. De ingewikkeld gebeeldhouwde schedels zijn het resultaat van jarenlang onderzoek in Afrika, Azië en Europa.
Er hebben de afgelopen 8 miljoen jaar minstens een dozijn mensachtige soorten op aarde bestaan. De gezichtsreconstructies, die deel uitmaken van de tentoonstelling Safari zum Urmenschen ("Safari van de vroege mens"), nemen ons mee op een reis door de tijd, die zeven miljoen jaar geleden begon met de soort sahelanthropus tchadensis en eindigend met hedendaags Homo sapiens.
Elk gezicht vertelt zijn eigen verhaal over het leven van mensachtigen in hun respectieve tijdperk, inclusief waar ze woonden, wat ze aten en hun waarschijnlijke doodsoorzaak. Elk gezicht biedt zijn eigen verhaal over het leven van mensachtigen in die tijd, inclusief waar ze leefden, wat ze aten en hoe ze stierven. Toen het oorspronkelijk werd geopend, leidde de tentoonstelling tot verhitte discussies vanwege decennialange wetenschappelijke meningsverschillen over de classificatie van deze oude soorten.
Fossielen zijn notoir moeilijk te classificeren als een soort of een andere. Er zijn slechts een paar duizend prehistorische fossielen opgegraven en hele ondersoorten zijn vaak alleen bekend van een enkele kaak of een onvolledige schedel.
Zo suggereerde de recente ontdekking van een schedel in Dmansi in Turkije dat een aantal hedendaagse soorten vroeg "Homo" - Homo habilis, Homo rudolfensis, Homo ergaster, en Homo erectus – zijn eigenlijk slechts variaties van één soort.
Botten kunnen slechts zoveel onthullen, en specialisten zijn verplicht om weloverwogen schattingen te maken om de hiaten in een 8 miljoen jaar oude mensachtige stamboom op te vullen. Paleoantropologen moeten bij elke nieuwe vondst de oorsprong van de voorouders van de mensheid herschrijven, nieuwe takken toevoegen en vastleggen wanneer soorten splitsen, en vele ontdekkingen, in plaats van antwoorden te geven over ons verre verleden, roepen alleen maar extra vragen op.
Toumai ("hoop op leven") is de naam die is gegeven aan de botten van een mensachtige die meer dan tien jaar geleden werd ontdekt in de Djurab-woestijn in Tsjaad, West-Afrika, behorend tot de sahelanthropus tchadensis soort. Het is een van de oudste mensachtige exemplaren die ooit zijn ontdekt en dateert van 6.8 miljoen jaar geleden.
De schedel van sahelanthropus tchadensis was vrij klein. De hersenpan is slechts 320 cm³ tot 380 cm³ groot, wat vergelijkbaar is met dat van de huidige chimpansees en veel minder dan het gemiddelde menselijke volume van 1350 cm³.
Australopithecus afarensis leefde tussen 3.9 en 2.9 miljoen jaar geleden en had een hersencapaciteit van 380 tot 430 cc. In Ethiopië is een aantal overblijfselen van deze soort ontdekt, waaronder de hierboven afgebeelde persoon, wiens schedel en kaak in 1975 werden ontdekt tussen de overblijfselen van zeventien anderen (negen volwassenen, drie adolescenten en vijf kinderen) in de Afar-regio van Ethiopië. 'Lucy', een bijna compleet skelet van 3.2 miljoen jaar oud dat in Hader is ontdekt, is het bekendste voorbeeld van een Australopithecus afarensis.
Mevrouw Ples is een veel voorkomende bijnaam voor de meest complete Australopithecus africanus schedel, die in 1947 werd ontdekt in Sterkfontein, Zuid-Afrika. Hoewel het geslacht van het fossiel niet helemaal zeker is, was 'zij' een persoon van middelbare leeftijd die 2.5 miljoen jaar geleden leefde en een hersencapaciteit had van 485 cc.
Mevrouw Ples stierf nadat ze in een krijtput was gevallen, en haar stoffelijk overschot werd bewaard toen de put zich later met sediment vulde. De grote kaken en tanden van de Australopithecus africanus soorten, die tussen 3 en 2 miljoen jaar geleden in zuidelijk Afrika leefden, hebben experts lange tijd verbijsterd, maar ze geloven nu dat het ontwerp van de schedel perfect was voor het splijten van noten en zaden.
Paranthropus aethiopicus is een soort hominide waarvan wordt aangenomen dat deze tussen 2.7 en 2.5 miljoen jaar geleden heeft geleefd. Er is heel weinig over hen bekend omdat er zo weinig overblijfselen zijn gevonden.
De afgebeelde persoon is gereconstrueerd op basis van de schedel van een mannelijke volwassene die in 1985 aan de westkust van Lake Turkana in Kenia werd gevonden. Hij werd bekend als "Black Skull" vanwege de donkere verkleuring van het bot veroorzaakt door hoge niveaus van mangaan. Black Skull had een schedelinhoud van 410 cc, en de vorm van zijn mond geeft aan dat hij een sterke beet had en op planten kon kauwen.
"Zinj" is de naam die is gegeven aan een 1.8 miljoen jaar oude schedel van de Paranthropus boisei soort gevonden in 1959 in de Olduvaikloof van Tanzania. Vernoemd naar de oorspronkelijke classificatie van de soort, Zinjanthropus boisei, Zinj was de eerste die tot deze groep mensachtigen behoorde.
Paranthropus boisei leefde in Oost-Afrika van ongeveer 2.3 tot 1.2 miljoen jaar geleden. Ze hadden een hersenvolume van zo'n 500 tot 550cc en ze zouden zaden, planten en wortels hebben gegeten die met beenderen waren opgegraven. Vanwege de sterke kaak die ook gebruikt zou zijn voor het kraken van noten, staat Zinj ook wel bekend als de 'Notenkrakerman'.
Dit model is van een volwassen mannetje van de soort homo rudolfensis, gereconstrueerd uit 1.8 miljoen jaar oude botfragmenten gevonden in Koobi Fora, Kenia, in 1972. Hij gebruikte stenen werktuigen en at vlees en planten. Homo rudolfensis leefde van 1.9 tot 1.7 miljoen jaar geleden en had een grotere schedelinhoud dan zijn tijdgenoten, variërend van 530 tot 750cc. Ze hadden onderscheidende kenmerken, waaronder een platter, breder gezicht en bredere post-hoektanden, met complexere kronen en wortels.
Het vinden van 'Turkana Boy' was een van de meest spectaculaire ontdekkingen in de paleoantropologie. Zijn reconstructie kwam van het bijna perfect bewaard gebleven skelet dat in 1984 werd gevonden in Nariokotome nabij het Turkanameer in Kenia. Het is het meest complete vroege menselijke skelet ooit gevonden.
Turkana Boy wordt verondersteld ergens tussen de 7 en 15 jaar oud te zijn geweest en 1.6 miljoen jaar geleden te hebben geleefd. Volgens onderzoek stierf de jongen naast een ondiepe rivierdelta, waar hij bedekt was met alluviale sedimenten. Homo ergaster leefde tussen 1.8 en 1.3 miljoen jaar geleden en had een schedelinhoud van 700 tot 900 cc. Overblijfselen zijn gevonden in Tanzania, Ethiopië, Kenia en Zuid-Afrika.
'Miguelon' is de naam die wordt gegeven aan de overblijfselen van een volwassen mannetje dat behoort tot de Homo heidelbergensis groep, ontdekt in Sima de los Huesos ("de bottengroeve"), Spanje, in 1993. Meer dan 5,500 menselijke fossielen van deze soort, die worden beschouwd als de directe voorouder van de Neanderthalers, zijn gevonden in de Sima de los Huesos-site.
Miguelon, wat de bijnaam is van "Atapuerca 5", is de meest complete schedel van een Homo heidelbergensis ooit gevonden. Miguelon is een dertigjarige man die ongeveer 400,000 jaar geleden stierf. Zijn schedel vertoonde tekenen van 13 afzonderlijke inslagen en hij stierf aan septikemie als gevolg van gebroken tanden - een tand was doormidden gebroken door een harde klap, zodat het vlees was blootgelegd en leidde tot een infectieus proces dat doorging tot bijna het orbitale bot .
Het hier getoonde model is exclusief de misvorming. Homo heidelbergensis leefde tussen 1.3 miljoen en 200,000 jaar geleden. Hun schedelvolume van 1100 tot 1400 cc overlapt het gemiddelde van 1350 cc van moderne mensen. Fossielen van deze soort zijn gevonden in Spanje, Italië, Frankrijk en Griekenland.
De "Oude Man van La Chapelle" werd nagemaakt van de schedel en de kaak van een Homo neanderthalensis mannetje gevonden begraven in de kalkstenen bodem van een kleine grot in de buurt van La Chapelle-aux-Saints, in Frankrijk in 1908.
Hij leefde 56,000 jaar geleden en was het eerste relatief complete skelet van een Neanderthaler ooit gevonden. Wetenschappers schatten dat hij relatief oud was tegen de tijd dat hij stierf, omdat er weer bot was gegroeid langs het tandvlees waar hij verschillende tanden had verloren, misschien wel decennia daarvoor. Hij miste zelfs zoveel tanden dat het mogelijk is dat hij zijn voedsel moest vermalen voordat hij het kon eten.
Het skelet van de oude man geeft aan dat hij ook leed aan een aantal aandoeningen, waaronder artritis, en talrijke gebroken botten had. Neanderthalers worden door paleontologen over het algemeen geclassificeerd als de soort Homoneanderthalensis, maar sommigen beschouwen ze als een ondersoort van Homo sapiens (Homo sapiens neanderthalensis).
Aangenomen wordt dat de eerste mensen met proto-neanderthalerkenmerken al 600,000 tot 350,000 jaar geleden in Europa hebben bestaan, en ongeveer 30,000 jaar geleden zijn uitgestorven. De schedelinhoud van de Neanderthaler was aanzienlijk groter dan het gemiddelde van 1350 cc voor moderne mensen. Ze hadden echter ook een grotere lichaamslengte. Recent onderzoek wijst nu op het feit dat ze dezelfde of vergelijkbare niveaus van intelligentie hadden als moderne mensen.
"The Hobbit" is de naam die wordt gegeven aan de vrouwelijke overblijfselen van de mensachtige soort die bekend staat als homo floresiensis, gevonden in Liang Bua, Flores, Indonesië, in 2003. Genoemd naar haar kleine gestalte, ze was ongeveer 1 meter lang (ongeveer 3'3″) en leefde ongeveer 18,000 jaar geleden.
De gedeeltelijke skeletten van negen andere mensen zijn al opgegraven, en ze zijn de focus geweest van rigoureus onderzoek om te bepalen of ze een soort vertegenwoordigen die verschilt van de moderne mens - nu wordt aangenomen dat ze dat doen. Deze hominide valt op door zijn kleine lichaam en hersenen (420 cc) en zijn lange levensduur (misschien nog maar 12,000 jaar geleden).
De wetenschappelijke benaming voor mensen is Homo sapiens (Latijn betekent "wijze man"). Anatomisch moderne mensen verschijnen voor het eerst in het fossielenarchief 195,000 jaar geleden in Afrika. Het hierboven getoonde model is gemaakt met schedel- en onderkaakdelen die in 1969 in een grot in Israël zijn ontdekt.
Deze jonge vrouwelijke Homo sapien bestond ergens tussen de 100,000 en 90,000 jaar geleden. Haar botten suggereren dat ze ongeveer 20 jaar oud was. Haar gebroken hoofd werd ontdekt in een klein graf naast de botten van 20 anderen.
De gezichtsreconstructies zijn omgezet in een animatievideo van Dan Petrovic, die de geleidelijke verschuiving in gelaatstrekken in de loop van de tijd weergeeft.
