I totonu o malo o tala faasolopito ma talatuu anamua, o loʻo i ai se vaitafe o loʻo ufitia i mea lilo ma mea lilo, e taʻua o le Vaitafe o Sambation.
O le Vaitafe o Sambation e faapea o loʻo tu i totonu o le loto o Asia, e siʻosiʻomia ai fanua ua taʻua nei o Iran ma Turkmenistan. E talitonuina e taua tele faʻalelotu ma faʻaleaganuʻu, faʻatasi ai ma faʻamatalaga na amata mai i taimi o le Tusi Paia.
E tusa ai ma tusitusiga anamua, o le Vaitafe o Sambation e iai uiga uiga ese. E saosaoa le tafe mai i le Aso Gafua e oo i le Aso Faraile, ae o se mea lilo e oo mai i le tu atoatoa i le aso Sapati, ma le mafai ai e se tasi ona sopoia ona ogasami. O lenei uiga mata'utia ua faaosofia ai le anoanoai o talatuu ma tala i le talafaasolopito atoa.
O se tasi o talatuu lauiloa e fesootaʻi ma le Vaitafe o Sambation e taamilo i Ituaiga e Sefulu o Isaraelu na leiloloa.
E tusa ai ma le talatuu, e 10 mai uluaʻi ituaiga e 12 Eperu, lea, i lalo o le taʻitaʻiga a Iosua, na latou mauaina Kanana, le Nuu o le Folafolaga, ina ua mavae le maliu o Mose. O i latou ia o Asera, o Tanu, o Efaraima, o Kato, o Isakara, o Manase, o Nafatali, o Reupena, o Simeona, ma Sepulona—o atalii uma po o atalii o atalii o Iakopo.
I le 930 TLM na fausia ai e ituaiga e 10 le Malo tutoatasi o Isaraelu i le itu i matu ae o isi ituaiga e lua, o Iuta ma Peniamina, na faatuina ai le Malo o Iuta i le itu i saute. Ina ua mavae le faatoilaloina o le malo i matu e Asuria i le 721 TLM, na ave faatagataotauaina ituaiga e 10 e le tupu Asuria, o Salemanesa V.
O loʻo taʻu mai e le tala e uiga i nei ituaiga e 10 na faʻaumatia na latou sulufaʻi i auvai o le vaitafe o Sambation e sosola ese mai taua ma sauaga. O i latou, faatasi ai ma a latou meafaitino paia, sa puipuia e malosiaga faalelagi o le vaitafe, ma le mafai ai ona sao atu tagata i fafo.
A o mavae atu seneturi, na tutusa le Vaitafe o Sambation ma mea lilo ma le moomoo mo ituaiga ua leiloloa. O le tele o tagata suʻesuʻe ma tagata faʻatauvaʻa na maileia e le aura mataʻina o le vaitafe, taumafai e tatala ana mealilo ma suʻe ituaiga natia.
E le mafaitaulia malaga na faʻatulagaina ae na faʻamaonia le leai o se aoga, ona o le Vaitafe o Sambation sa tumau pea le le mafai ona faʻafefe. Fai mai nisi o talatuu, o le vai o le vaitafe e papa'u tele e le mafai ai e vaa ona uia, a o isi e fai mai o se tofotofoga o le faatuatua mo i latou o loo sailia ituaiga ua leiloloa.
I le seneturi lona 17, na faaaoga ai e Menasseh ben Israel le talatuu o ituaiga ua leiloloa i le aioi atu ma le manuia mo le taliaina o tagata Iutaia i Egelani i le taimi o le pulega a Oliver Cromwell. O tagata o ē na taʻua i taimi eseese e tupuga mai i ituaiga ua leiloloa e aofia ai Kerisiano Asuria, Mamona, Aferika, Beta Isaraelu o Etiopia, Initia Amerika, ma Iapani.
Faatasi ai ma le toatele o tagata malaga mai i le Setete o Isaraelu talu ona faavaeina i le 1948, sa i ai ni nai tagata na faapea mai foi o ni toega o Ituaiga e Sefulu na Leiloa. O e na tupuga mai i ituaiga o Iuta ma Peniamina na sao mai o ni Iutaia ona sa faatagaina i latou e toe foi atu i lo latou nuu ina ua mavae le faaaunuuaina i Papelonia i le 586 TLM.
I tausaga talu ai nei, na taumafai ai le au atamamai ma tagata suʻesuʻe e faʻailoa le mea tonu o loʻo i ai le vaitafe o Sambation, ma nofoaga fuafuaina e amata mai le masalosalo masani e pei o Mesopotamia i Saina. O isi taumafaiga na tuu ai le Vaitafe o Sambation i Armenia, lea sa i ai se malo anamua i le itu i sasae o Anatolia ma le itu i saute o Caucasus, Asia Tutotonu (faapitoa Kazakhstan po o Turkmenistan), ma Transoxiana, o se itulagi faasolopito e aofia ai vaega o aso nei o Uzbekistan, Tajikistan, ma Turkmenistan.
I aso nei, o le Vaitafe o Sambation o loʻo ufitia pea i tala faʻasolopito, e faʻaalia ai le ofo ma le faʻalavelave i totonu oi latou e faʻalogo i ana tala. A o agi atu i laufanua lauolaola o Asia, o loo faaauau pea ona valaau atu i tagata suʻesuʻe ma tagata atamamai mai le salafa o le lalolagi e tatalaina ana mealilo ma faailoa mai le taunuuga o ituaiga leiloloa o Isaraelu.