O le DNA o Luzio e 10,000 tausaga le matua e foia ai le mou ese atu o le au faufale sambaqui.

I Amerika i Saute aʻo leʻi colonial, na pulea e le au faufale sambaqui le talafatai mo le faitau afe o tausaga. O lo latou taunuuga na tumau pea le lilo - seia oʻo i se ulupulu anamua na tatalaina le faʻamaoniga fou o le DNA.

O se suʻesuʻega DNA fou na faia na faʻamaonia ai o le auivi sili ona leva o le tagata na maua i São Paulo, Pasila, Luzio, e mafai ona toe foʻi i tua i tagata muamua na nofoia Amerika pe a ma le 16,000 tausaga talu ai. O lea vaega o tagata ta'ito'atasi na i'u ina tula'i mai tagata Tupi i aso nei.

O le DNA o Luzio e 10,000 tausaga le matua na ia foia ai le leiloa faalilolilo o le au faufale sambaqui 1
Sambaquis tetele ma le mataʻina i le laufanua tu matafaga mai le nofoaga o Santa Marta/Camacho, Santa Catarina, Pasila i saute. I luga, Figueirinha ma Cigana; i lalo, o le masaga-faupuega Encantada I ma II ma Santa Marta I. MDPI / Fa'aoga talafeagai

O lenei mataupu o loo aumaia ai se faamatalaga mo le mou atu o tagata matutua o le talafatai o Pasila o ē na fausia le “sambaquis” taʻutaʻua, o faaputuga tetele o atigi ma ivi iʻa ua faaaogā e fai ma fale, tanu, ma faailoga o tuaoi o fanua. E masani ona fa'aigoaina e tagata su'esu'e i le eleele ia faupu'ega o faupu'ega atigi po'o totonugalemu umukuka. O le suʻesuʻega e faʻavae i luga o faʻamaumauga sili ona lautele o faʻamaumauga o le genomic archaeological a Pasila.

Andre Menezes Strauss, o se tagata suʻesuʻe suʻesuʻe mo MAE-USP ma le taʻitaʻi o le suʻesuʻega, na taʻua ai o le Atlantic coast sambaqui faufale o le vaega sili ona toʻatele o tagata i le muaʻi colonial Amerika i Saute ina ua mavae le Andean civilizations. Mo le faitau afe ma tausaga, sa avea i latou ma 'tupu o le talafatai', seia oʻo ina mou faʻafuaseʻi pe tusa ma le 2,000 tausaga talu ai.

O le DNA o Luzio e 10,000 tausaga le matua na ia foia ai le leiloa faalilolilo o le au faufale sambaqui 2
O se su'esu'ega e fa-vaega na faia i Pasila, lea na aofia ai fa'amaumauga mai 34 fossils e pei o auivi lapopo'a ma fa'aputuga ta'uta'ua i le gataifale o ivi ivi ma atigi, na faia. Andre Strauss / Faʻaoga Lelei

O genomes o 34 fossils, e le itiiti ifo i le 10,000 tausaga, mai vaega e fa o le talafatai o Pasila na suʻesuʻeina maeʻaeʻa e tusitala. O nei fossil na aumai mai nofoaga e valu: Cabeçuda, Capelinha, Cubatao, Limao, Jabuticabeira II, Palmeiras Xingu, Pedra do Alexandre, ma Vau Una, lea na aofia ai sambaquis.

Na taʻitaʻia e Levy Figuti, o se polofesa i le MAE-USP, na maua ai e se vaega le auivi sili ona leva i Sao Paulo, Luzio, i le vaitafe o Capelinha i le ogatotonu o le vanu o Ribeira de Iguape. O lona ulupoʻo e talitutusa ma Luzia, o le tino tuai o tagata na maua i Amerika i Saute e oʻo mai i le taimi nei, lea e tusa ma le 13,000 tausaga. I le taimi muamua, na taumatemate e le au suʻesuʻe e mai se faitau aofaʻi e ese mai i tagata Amerindian i aso nei, oe na nofoia Pasila pe a ma le 14,000 tausaga talu ai, ae na mulimuli ane faamaonia e sese.

O i'uga o su'esu'ega fa'aletagata a Luzio na fa'amauina ai o ia o se Amerindian, e pei o le Tupi, Quechua, po'o le Cherokee. E lē o faapea mai e matuā tutusa uma i latou, ae mai le vaaiga i le lalolagi aoao, e māfua uma mai i se galu e tasi o femalagaʻiga na oo atu i Amerika e lē sili atu i le 16,000 tausaga ua mavae. Na taʻua e Strauss afai e iai se isi tagata i le itulagi i le 30,000 tausaga ua mavae, e leʻi tuua ai se suli i nei vaega.

O le DNA a Luzio na maua ai le malamalama i se isi fesili. Vaitafe ogatotonu e ese mai le gataifale, o lea o le mauaina e le mafai ona manatu o se tupuaga o le sambaquis masani masani na aliali mai mulimuli ane. O lea faaaliga ua faailoa mai ai e lua ni femalagaiga eseese – i uta ma le talafatai.

O le a le mea na tupu i tagata na faia le sambaqui? O le su'esu'ega o fa'amaumauga fa'atupu na fa'ailoa mai ai le faitau aofa'i o tagata e iai fa'aleaganu'u fa'atasi ae tele le eseesega fa'ale-natura, aemaise lava i le va o tagata o lo'o nonofo i le itu i saute sasa'e ma saute.

Na taʻua e Strauss o suʻesuʻega i le cranial morphology i le 2000s ua uma ona fautua mai se eseesega faʻapitoa i le va o nei nuʻu, lea na lagolagoina e le suʻesuʻega faʻavae. Na maua o le tele o le faitau aofa'i o le gataifale e le'i tu'ufua, ae e masani ona fa'afesuia'i gafa ma vaega i uta. O lenei faagasologa e tatau ona faia i le afe ma afe o tausaga ma e manatu na mafua ai le fesuiaiga faaitulagi o sambaquis.

O le DNA o Luzio e 10,000 tausaga le matua na ia foia ai le leiloa faalilolilo o le au faufale sambaqui 3
O se faʻataʻitaʻiga o le sambaquis faʻapitoa na fausia e nuʻu pito i leva o Amerika i Saute. Wikimedia Commons

I le suʻesuʻeina o le leiloa faʻafuaseʻi o lenei faʻalapotopotoga i luga o le sami, lea na aofia ai le au tulimanu muamua ma le aoina o le Holocene, o faʻataʻitaʻiga DNA na suʻesuʻeina na faʻaalia ai, e ese mai i le faiga a Europa Neolithic o le suia o tagata atoa, o le mea na tupu i lenei itulagi o se suiga i aganu'u, e aofia ai le fa'aititia o le fausiaina o atigi atigi middens ma le fa'aopoopoina o ipu omea e tagata fau sambaqui. Mo se faʻataʻitaʻiga, o mea faʻapitoa na maua i Galheta IV (o loʻo i le setete o Santa Catarina) - o le nofoaga sili ona mataʻina mai lenei vaitau - e leʻi i ai ni atigi, ae o seramics, ma e faʻatusatusa i le sambaquis masani i lenei tulaga.

Na taʻua e Strauss o faʻaiʻuga o se suʻesuʻega i le 2014 e uiga i ipu omea mai le sambaquis e tutusa lelei ma le manatu e faʻaaogaina ulo e kuka ai iʻa, nai lo fualaau faisua. Na ia fa’ailoa le auala na fa’aaogaina ai e tagata o le atunu’u se metotia mai uta e fa’agasolo ai a latou taumafa fa’aleaganu’u.


O le suʻesuʻega na faʻasalalau muamua i le tusi talaaga natura ia Iulai 31, 2023.