Mea lilo i le motu o le Eseta: Le amataga o tagata Rapa Nui

O le Motu o le Eseta i le itu i sautesasaʻe o le Pasefika, Chile, o se tasi o laueleele sili ona tuufua i le lalolagi. Mo le tele o seneturi, o le motu na alualu i luma i le tuufua ma lona tulaga ese nuu lauiloa lauiloa o le Rapa Nui tagata. Ma mo mafuaʻaga le iloa, na latou amata vaneina faʻatagata tetele o maʻa maugamu.

Mea lilo i le motu o le Eseta: Le amataga o tagata Rapa Nui 1
O tagata Rapa Nui na fetosoaʻi solo i maʻa maugamu, vaneina ata o Moai, faʻatagata monolithic na fausia e faamamalu ai o latou tuaʻa. Na latou aveina maʻa poloka maʻa — i le averesi 13 futu le maualuga ma 14 tone-i fale eseese faʻataʻamilo i le motu, o se mea taua na manaʻomia ai ni aso ma le tele o aliʻi.

O nei faʻatagata tetele, lauiloa o Moai, o se tasi o sili ona ofoofogia anamua relics na mauaina. Saienisi tuu tele o talitonuga e uiga i le mea lilo o le Easter Island, ae o nei talitonuga uma e feteʻenaʻi, ma o le mea moni e leʻo iloaina.

Le Amataga O Rapa Nui

O talitonuga o tala eli o aso nei, o tagata muamua ma naʻo tagata o le motu, o se vaega eseʻese o tagata Polenisia, na latou feiloaʻi muamua iinei, ona leai ai lea o se fesootaiga ma lo latou nuu moni. Seia oo i lena aso faigata i le 1722, ina ua oʻo i le Aso Sa o le Eseta, na maua ai e le aliʻi Holani o Jacob Roggeveen le motu. O ia le muamua Europa na mauaina lenei motu mataʻutia. O lenei faʻamanatuga mauaʻi na mafua ai se finauga vevela e uiga i le amataga o le Rapa Nui.

Na fuafua e Jacob Roggeveen ma lana auvaa e faapea e 2,000 i le 3,000 tagata o loʻo nonofo i le motu. E aliali mai, na lipotia mai e tagata suʻesuʻe le toʻaitiiti ma le toaitiiti o tagata a o gasolo pea tausaga, seia oʻo i le taimi mulimuli ane, o le faitau aofai na faaitiitia i lalo ifo o le 100 i totonu o ni nai sefulu tausaga. I le taimi nei, ua faʻatatauina le faitau aofaʻi o le motu pe tusa o le 12,000 i lona tumutumuga.

Leai se tasi e mafai ona malilie i se faaiuga mausali pe o le a le mafuaʻaga o le faʻafuaseʻi o le paʻu o tagata o le motu poʻo lana sosaiete. E foliga mai e le mafai e le motu ona lava le sapalai o punaoa mo se aofaʻi tele o tagata, lea na mafua ai taua a ituaiga. E mafai foi e tagata nonofo ona fiaaai, e pei ona molimauina i toega o ponaivi isumu na maua i luga o le motu.

O leisi lima, fai mai nisi sikola o le tele o isumu na mafua ai le vaomatua i luga o le motu e ala i le 'aina uma o fatu. I se faʻaopopoga, o tagata e tatuʻu i lalo laʻau ma susunuina latou e faʻatelevaveina le gaioiga. O le mea na tupu, na oʻo lava i tagata uma le leai o ni alagaʻoa, lea na mafua ai le paʻuʻu o isumu ma mulimuli ane o tagata.

Na lipotia e le au suʻesuʻe le fefiloi o le faitau aofai o le motu, ma e i ai tagata papaʻe, ma tagata e paee le paʻu. O nisi na fai mumu mumu ma foliga samasama. E le o fesoʻotaʻi atoa i le faʻamaumauga a le Polenisia le amataga mai o le faitau aofai o tagata, e ui ina leva ona iai faamaoniga e lagolagoina ai femalagaaʻiga mai isi motu i le Vasa Pasefika.

E i ai le manatu o tagata Rapa Nui na malaga i le motu i le ogatotonu o le Pasefika i Saute e faʻaaoga paopao paopao i le 800 CE - e ui o le isi talitonuga o loʻo latalata ile 1200 CE. O le mea lea o loʻo talanoaina pea e le au suʻesuʻe le aʻoaʻoga o le lauiloa archaeologist ma se tagata sailiili Thor Heyerdahl.

I ana tusitusiga, fai mai Heyerdahl e uiga i le Islanders, oe na vaevaeina i ni vasega. O atumotu paʻepaʻe na avea ma avega mamao i taliga taliga. O latou tino na matua taina le peʻa, ma latou tapuaʻi i faʻatagata tetele o Moai, ma faʻatinoa le sauniga i o latou luma. E i ai se avanoa na nonofo ai ni tagata paʻupaʻu i totonu o tagata Polenesia i se motu tuʻufua faapena?

O nisi tagata suʻesuʻe talitonu o le Eseta Motu na faʻamautuina i ni tulaga o ni tuʻuga eseʻese se lua. O le tasi aganuu na aumai mai Polinesia, le isi mai Amerika i Saute, atonu mai Peru, lea na maua ai foi mummies o tagata anamua ma mumu mumu.

Le mea lilo o le Eseta Motu e le muta iinei, e tele naua mea le masani ai fesoʻotaʻi i lenei tuʻu eseʻese laueleele faʻasolopito. Rongorongo ma Rapamycin e manaia tele i latou.

Rongorongo - O Tusitusiga e Le Faʻamatalaina

Mea lilo i le motu o le Eseta: Le amataga o tagata Rapa Nui 2
Itu b o rongorongo Tablet R, poʻo Atua-Mata-Riri, tasi o 26 rongorongo papa.

Ina ua taunuu misionare i le Motu o le Eseta i le 1860s, na latou maua ai laupapa laupapa na vaneina ma faatusa. Na latou fesili i tagata Rapa Nui pe o le a le uiga o nei tusitusiga, ma na taʻu atu i ai e leai se tasi na toe iloa, talu ai na fasiotia uma e le au Peruvians le au popoto. Na faʻaaoga e le Rapa Nui ia papa laupapa e fai ma fafie poʻo niʻa fagota, ma e oʻo atu i le faʻaiuga o le seneturi, ua toeititi lava uma uma. Rongorongo e tusia i fesuiaʻiga faʻatonuga; oe faitau se laina mai le agavale i le taumatau, ona liliu lea o le laupapa 180 tikeri ma faitau le isi laina.

E tele taumafaiga e faʻamatalaina le tusitusiga rongorongo o le Easter Island talu mai lona mauaina i le faʻaiuga o le sefuluiva seneturi. E pei foi o le tele o tusitusiga e leʻo faʻamatalaina, o le tele o manatu na faʻatalia. E ese mai i se vaega o le tasi laupapa ua faʻaalia e feagai ma le kalena masina, leai se tasi o tusitusiga e malamalama i ai, ma e oʻo lava i le kalena e le mafai ona faitauina. E le iloa pe rongorongo tuusaʻo sui le gagana Rapa Nui pe leai.

O tagata atamamai i le tasi vaega o le papamaa sa le mafai ona faitauina isi papamaa, o loʻo fautua mai ai o le rongorongo e leʻo se tuʻufaʻatasia, pe o se tusitusiga-tusitusi e manaʻomia ai le tagata faitau ia uma ona iloa le tusitusiga.

Rapamycin: O Se Ki I Le Tino Ola Pea

Mea lilo i le motu o le Eseta: Le amataga o tagata Rapa Nui 3
© MRU

O siama lilo o le Eseta e mafai ona avea ma ki i le tino ola pea. Rapamycin, pe lauiloa foi o Sirolimus, o se vailaʻau na maua muamua i le Easter Island siama. Fai mai nisi saienitisi e mafai ona taofi le matua faiga ma avea le ki i le tino ola pea. E mafai ona faʻaumiumi le ola o isumu tuai i le 9 i le 14 pasene, ma faʻaosofia ai le ola umi i lago ma fefete foi. E ui lava o suʻesuʻega talu ai nei o loʻo manino mai ai, o loʻo iai i le Rapamycin se mea e teteʻe ai i le soifua matua, e le aunoa ma se lamatiaga ma e le mautinoa e tagata atamamai poʻo le a le iʻuga ma ni aʻafiaga e ono maua mo se taimi umi.

iʻuga

Atonu e leʻi maua e saienitisi se tali maumaututū i le taimi na nofoia ai e tagata Polenisia le motu ma aisea na vave ai ona paʻu le malo. O le mea moni, aisea na latou ono lamatia ai le folau i le vasa lautele, aisea na latou tuʻuina atu ai o latou ola i le vaneina o le Moai mai le tuff - o se mu o le mauga mu. Pe o se osofaʻiga ituaiga o isumu poʻo tagata faʻaleagaina le siʻosiʻomaga, Easter Island tumau pea o se lapataiga tala mo le lalolagi.