Otu mgbe otu onye ọchụnta ego Europe bara ọgaranya jụrụ otu agadi nwoke dara ogbenye na-agafe n'okporo ámá, “Gwa m nwoke, kedu ka m ga-esi gbanwee obodo a maka gị? Echere m na enwere m ego ga-ezuru m ime nke ahụ.” Na nzaghachi, agadi nwoke ahụ sịrị, “Ị pụghị, eribeghị m ihe kemgbe ụbọchị atọ gara aga, n'agbanyeghị na ahụla m ọtụtụ nri na-atọ ụtọ n'ebe ọ bụla m gara. Maka m, ị ga-ehichapụ okwu ahụ bụ 'ihe onwunwe' n'obodo a nke ị na-enweghị ike ma ọ bụ mee, n'ihi na ị bụ ọgaranya." Nnweta - okwu nke gbanwere ihe niile dị n'ụwa a, na-etinye ndụ n'ime ihe na-adịghị ndụ n'ime sekọnd, na-ewe ọtụtụ puku ndụ n'enweghị echiche nke abụọ. Iji kwuo, ọ dọtara okirikiri gburugburu ndụ mmadụ ọ bụla.
Ihe a kpọrọ mmadụ agbanweghị n'otu abalị, ọ gbasoro nzọụkwụ ihe onwunwe ji nwayọọ nwayọọ na-aga, na-agbanwe agbanwe. N'ime ogologo akụkọ ihe mere eme nke a, ụwa hụrụ ọtụtụ ịrị elu na mgbada, ọtụtụ nnukwu na nke kacha njọ, nke ọtụtụ nwere ma ọ bụ nwere ike ịgbanwe ụwa kpamkpam. A na-ahụkarị ụfọdụ ndị edere n'akwụkwọ ọgụgụ anyị ebe ụfọdụ a na-emetụbeghị ya kemgbe ọtụtụ afọ, na-ahapụ ụfọdụ ajụjụ na-akpasu iwe na-adịghị amasị anyị ịnụ.
N'ebe a n'isiokwu a, anyị ewepụtala ụfọdụ n'ime isiokwu ndị ahụ a na-emetụghị aka bụ, n'ezie, nke a na-arụ ụka nke ukwuu mana ịdị adị ha dị adị ka anyị na-ebi n'ụwa a. Na nke nwere ike ịbụ ihe mkpali iji gbanwee echiche gị gbasara akụkọ ihe mere eme na ọdịnihu nke mmadụ.
1 | Ụlọ akwụkwọ Alexandria
Ọbá akwụkwọ nke Alexandria, na Egypt, bụ akụkụ nke Musaeum, ụlọ ọrụ nyocha sayensị raara nye ihe ọmụma. Ewubere ya n’oge ọchịchị Ptolemy nke Abụọ Philadelphus (Ọchịchị 284–246 BC). Ndị ọchịchị Ptolemaic nke Ijipt kwalitere ọganihu na nchịkọta ihe ọmụma. Ha nyere ndị ọkà mmụta sayensị, ndị ọkà ihe ọmụma na ndị na-ede abụ scholarships ka ha bịa biri na Aleksandria. N'aka nke ọzọ, ndị ọchịchị nọ na-enweta ndụmọdụ banyere otú ha ga-esi na-achị nnukwu obodo ha.
N'oge oke ya, Ọbá akwụkwọ nke Alexandria nwere ọtụtụ puku akwụkwọ mpịakọta na akwụkwọ ndị metụtara mgbakọ na mwepụ, injinia, physiology, ọdịdị ala ala, ụkpụrụ ụkpụrụ, ọgwụ, egwuregwu, na akụkụ Akwụkwọ Nsọ ndị dị mkpa. N'Ijipt oge ochie, a ga-ebute akwụkwọ ọ bụla a hụrụ n'ụgbọ mmiri na-abata n'ọdụ ụgbọ mmiri ozugbo Ọbá akwụkwọ nke Alexandria ka e depụtakwara ya. A ga-edowe ihe mbụ ahụ n'ọbá akwụkwọ ma nyeghachi onye nwe ya akwụkwọ ahụ.
Ndị na-eche echiche si n'akụkụ nile nke Mediterenian na-abịabu Alexandria ịgụ akwụkwọ. Ikwu, Ọbá akwụkwọ nke Alexandria nwere akwụkwọ nke kachasị ukwuu na nke kachasị ọkaibe na akụkọ ihe mere eme nke mmadụ, na ọtụtụ n'ime ọrụ ndị bụ isi nke mmepeanya oge ochie ruo mgbe ahụ efunahụla n'ihi na e bibiri ụlọ akwụkwọ ahụ kpamkpam.
Ọ bụghị naanị ọkụ kpatara mbibi nke ụlọ akwụkwọ ahụ, nke a bụ akụkọ ifo. Nke bụ́ eziokwu bụ na ọ jiri nwayọọ nwayọọ daa n'afọ. Agbanyeghị, ọbá akwụkwọ ahụ, ma ọ bụ akụkụ nke mkpokọta ya, bụ Julius Caesar gbara ọkụ na mberede n'oge agha obodo ya na 48 BC, mana amabeghị ókè e bibiri n'ezie. Mgbe e mesịrị, n'agbata 270 na 275 AD, obodo Alexandria hụrụ nnupụisi na mwakpo ndị eze ukwu nke nwere ike ibibi ihe ọ bụla fọdụrụ na Library, ma ọ bụrụ na ọ ka dị n'oge ahụ. Ọ bụrụ na ọ́bá akwụkwọ ahụ ka dịgidere ruo taa, ọha mmadụ nwere ike ịbụ na ọ gara n’ihu karị, anyị gaara amakwa ọtụtụ ihe banyere ụwa ochie.
2 | Obere Ụkwụ
Na 2017, na-esochi ihe egwu gwupụtara afọ 20 na South Africa, ndị nchọpụta mechara nwetaghachi ma kpochaa ọkpụkpụ zuru oke nke onye ikwu mmadụ oge ochie: ihe dị ka nde afọ 3.67 hominin aha ya bụ "Little Foot." Ndị nchọpụta chọpụtara na obere ụkwụ nwere ike ịga ije kwụ ọtọ na ogwe aka ya adịghị ogologo ka ụkwụ ya, nke pụtara na o nwere oke nha na nke ụmụ mmadụ nke oge a. Ma dị ka ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị si kwuo, Homo sapiens, mmadụ mbụ nke oge a, malitere site na ndị bu ya ụzọ n'oge mbụ nanị n'etiti 200,000 na 300,000 afọ gara aga. Ha mepụtara ikike ịsụ asụsụ ihe dị ka afọ 50,000 gara aga. Ụmụ mmadụ nke oge a malitere ịkwaga ná mpụga Africa malite ihe dị ka afọ 70,000-100,000 gara aga. GỤKWUO
3 | Saịtị Mastodon nke San Diego
Saịtị mastodon a dị na San Diego nwere ike ịbụ ihe akaebe na ụmụ mmadụ bi na California tupu US adị - ma ọ bụ ụmụ amaala America, ma ọ bụ ọtụtụ mmepeanya, maka nke ahụ. Saịtị San Diego nwere ike ịbụ obere ihe akaebe na ụmụ mmadụ bi na California tupu ọtụtụ mmepeanya, maka nke ahụ.
4 | Ndepụta nke Eze Sumerian
A ka na-arụrịta ụka banyere mmalite mmepeanya nke Sumeria na Mesopotemia taa, mana ihe akaebe mgbe ochie na-egosi na ha guzobere obodo iri na abụọ n'ime narị afọ nke anọ BC. Ndị a na-enwekarị obodo ukwu nwere mgbidi bụ́ nke ziggurat na-achị—ụlọ arụsị ndị nwere ọkwa pyramid ndị e jikọtara ha na okpukpe Sumeria. E ji ahịhịa ahịhịa juru eju ma ọ bụ brik apịtị wuo ụlọ, a na-egwukwa ọwa mmiri ndị dị mgbagwoju anya iji mee ka mmiri Taịgris na Yufretis jupụtara na ya rụọ ọrụ ugbo.
Isi obodo Sumerian gụnyere Eridu, Ur, Nippur, Lagash na Kish, mana otu n'ime ndị kacha ochie na kacha gbasaa bụ Uruk, ebe azụmaahịa na-aga nke ọma nke turu ọnụ kilomita isii nke mgbidi na-agbachitere na ọnụ ọgụgụ ndị nọ n'agbata 40,000 na 80,000. N'elu elu ya n'ihe dị ka 2800 BC, ọ nwere ike bụrụ obodo kacha ibu n'ụwa. N'okwu dị mfe, ndị Sumer oge ochie emetụtala ụwa nke ukwuu n'ihi na ọ bụ ha kpatara mmepe obodo mbụ nke ụwa.
N'ime nchọpụta oge ochie niile sitere na mpaghara Mesopotemia, "Ndepụta Eze Sumeria" bụ n'ezie ihe dị egwu. Ọ bụ ederede oge ochie n'asụsụ Sumerian, nke e debere na narị afọ nke atọ TOA, nke bụ ndepụta nke ndị eze Sumer nile, usoro ndị eze ha, ebe ha na oge na oge ike. Ọ bụ ezie na nke a nwere ike ọ gaghị adị ka ihe omimi karịrị akarị, ọ bụ ihe e dere na aha ndị eze na-eme ka ọ gbagwojuo anya. E nwere ihe akụkọ ifo agbakwunyere n'ime ya. Tinyere onye bụ onye Sumerians nọ n'ike, Ndekọ Eze na-etinyekwa ihe omume dịka oke Iju Mmiri na akụkọ Gilgamesh, akụkọ ndị a na-akpọkarị dị ka akụkọ ifo dị mfe.
5 | Inca ọba akwụkwọ nke Quipu Records
Alaeze Ukwu Inca chịrị akụkụ nke ógbè ndị a maara ugbu a dị ka Peru, Chile, Ecuador, Bolivia na Argentina ruo ọtụtụ narị afọ tupu ndị Spen wakpoo na 1533, bibie obodo ya ma gbaa akwụkwọ ndekọ quipu ya ọkụ - asụsụ Inca "e dere" na akpụ. na eriri. Ọ bụ ezie na anyị maara ọtụtụ ihe gbasara teknụzụ Inca, ụkpụrụ ụlọ na ọrụ ugbo dị elu - ihe niile bụ ihe akaebe na isi obodo Inca Machu Picchu - anyị enweghị ike ịgụ ihe fọdụrụ na teepu ndị nwere ndekọ ederede ha. Ihe kacha adọrọ mmasị bụ na anyị aghọtaghị otú ha si chịa nnukwu alaeze na-enweghị wuo otu ebe ahịa.
6 | Sumerian Planisphere
Ọ bụ ezie na a chọtara ya ihe karịrị afọ 150 gara aga, Sumerian Planisphere ka a sụgharịrị ya nanị afọ iri gara aga, na-ekpughe ihe odide kasị ochie nke akwụkwọ akụkọ ihe mere eme nke si na mbara igwe bịa ma daa n'elu ụwa - otu comet. Ihe odide ndị dị na mbadamba nkume ahụ na-enye kpọmkwem ụbọchị na oge nke meteor a na-enyo enyo dabara n'ụwa - ọ bụ 29th June nke 3123 BC. Dị ka Planisphere si kwuo, ihe omume ahụ mere na Köfels, Austria. Mana ọ nweghị oghere dị na mpaghara Köfels, yabụ na anya nke oge a, ọ naghị adị ka saịtị mmetụta kwesịrị ile anya, na ihe omume Köfels ka na-eche echiche ruo taa. GỤKWUO
7 | Toumaï
Toumaï bụ aha e nyere onye nnọchite anya fosil mbụ nke ụdị Sahelanthropus tchadensis, nke a chọtara okpokoro isi ya zuru oke na Chad, Central Africa, na 2001. N'ihe dị ka nde afọ asaa gara aga, Toumaï kwenyere na ọ bụ hominid kasị ochie a maara ruo taa. Maka ụfọdụ ndị ọkà mmụta gbasara mmadụ, Toumaï ga-abụdị primate bipedal na ọ ga-abụ otu n'ime ndị nna ochie nke usoro mmadụ nke oge a. GỤKWUO
8 | Okpokoro isi 5
N'afọ 2005, ndị ọkà mmụta sayensị chọtara okpokoro isi zuru ezu nke nna ochie mmadụ n'ebe a na-amụ ihe mgbe ochie nke Dmanisi, bụ́ obere obodo dị n'ebe ndịda Jọjia, Europe. Okpokoro isi bụ nke hominin kpochapuru nke dịrị ndụ gburugburu 1.85 nde afọ gara aga! A maara dị ka "Okpokoro Isi 5," ihe ngosi ihe ochie na-emebibeghị kpamkpam ma nwee ogologo ihu, nnukwu ezé na obere ụbụrụ ụbụrụ, na-erute njedebe dị ala nke mgbanwe ọgbara ọhụrụ. Mana ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị ka kwenyere na ụmụ mmadụ nke oge a sitere na kọntinent Africa, nakwa na ha esighị ebe ahụ pụọ ruo nde afọ 0.8 gara aga. GỤKWUO
9 | Ọdịda nke Ndị Amaala America
Ọbịbịa ndị Europe na America mere ka ọnụ ọgụgụ ụmụ amaala America gbadaa nke ukwuu site n'ihe dị ka nde 12 na 1500 ruo ihe dị ka 237,000 na 1900. Njem njem Spain nke Christopher Columbus bu ụzọ chọta America na 1492. Mmekọrịta ya na ndị Europe mere ka Europe chịrị mba Europe. America, nke ọtụtụ nde ndị si Europe mechara biri na America.
Onu ogugu nke ndi Afrika na ndi Eurasia na Amerika na-arị elu nke ntakiri, ebe ndi mmadu na-arịdata. Ọrịa ndị Eurasia dị ka influenza, ọrịa oyi baa, na kịtịkpa bibiri ụmụ amaala America, bụ́ ndị na-enweghị ihe nchebe ha. Esemokwu na agha kpụ ọkụ n'ọnụ na ndị bịara n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Europe na ebo America ndị ọzọ na-ebelata ọnụ ọgụgụ mmadụ ma mebie obodo ọdịnala. Ogologo na ihe kpatara ọdịda ahụ abụwo isiokwu nke arụmụka agụmakwụkwọ, yana njirimara ya dị ka mgbukpọ.
10 | Kọmputa ga-agbanwe ihe a kpọrọ mmadụ karịa echiche anyị
Kọmputa bụ igwe enwere ike ịnye ntụziaka ka ọ rụọ usoro nke mgbakọ na mwepụ ma ọ bụ ọrụ ezi uche na-akpaghị aka site na mmemme kọmputa. Kọmputa nke oge a nwere ikike ịgbaso usoro arụ ọrụ n'ozuzu ya, nke a na-akpọ mmemme. Mmemme ndị a na-enyere kọmpụta aka ịrụ ọtụtụ ọrụ dị iche iche.
Kọmputa “zuru oke” gụnyere ngwaike, sistemu arụ ọrụ (ngwaọrụ bụ isi), na akụrụngwa mpaghara achọrọ ma jiri ya rụọ ọrụ “zuru oke” ka enwere ike ịkpọ sistemụ kọmputa. Enwere ike iji okwu a maka otu kọmpụta ejikọrọ na-arụkọ ọrụ ọnụ, ọkachasị netwọk kọmputa ma ọ bụ ụyọkọ kọmputa.
Atụrụ ime kọmputa ndị mbụ ka ọ bụrụ ngwaọrụ na-agbakọ agbakọ ejirila nyere aka ngụkọ kemgbe ọtụtụ puku afọ, na-ejikarị mkpịsị aka na-eji otu na otu. Kemgbe oge ochie, ngwaọrụ ntuziaka dị mfe dị ka abacus, ma ọ bụ nke a na-akpọkwa ọnụ ọgụgụ, nyere ndị mmadụ aka n'ịgbakọ.
Ekwenyere na usoro Antikythera bụ kọmpụta analọgụ izizi. Emebere ya iji gbakọọ ọnọdụ mbara igwe na n'ehihie maka ebumnuche kalenda na ịgụ kpakpando. Achọpụtara ya na 1901 na Antikythera mebiri emebi n'agwaetiti Greek nke Antikythera, n'etiti Kythera na Krit, ma e debere ya na gburugburu 100 BC.
Charles Babbage (1791-1871), onye ọsụ ụzọ kọmpụta, chepụtara ígwè ọrụ mgbakọ akpaaka mbụ ná mmalite narị afọ nke 19. O chepụtara kọmpụta mana o wughi ha. Emechara Injin Babbage nke mbụ na London na 2002, afọ 153 ka emechara ya.
Mgbe ọ na-arụ ọrụ na ya revolutionary iche engine, e mere iji nyere aka na navigational mgbako, na 1833 Babbage ghọtara na a ọtụtụ ndị ọzọ n'ozuzu imewe, ihe Analytical Engine, kwere omume. A ga-enyefe igwe ihe ntinye mmemme na data site na kaadị ọkpọ ọkpọ, usoro a na-eji n'oge ahụ na-eduzi ihe eji arụ ọrụ dị ka Jacquard pụtara.
Maka mmepụta, igwe ahụ ga-enwe ngwa nbipute, onye na-ese ihe na mgbịrịgba. Igwe ahụ nwekwara ike ịpị nọmba na kaadị ka a gụọ ya ma emechaa. Injin ahụ webatara ngalaba mgbagha mgbakọ na mwepụ, njikwa njikwa n'ụdị alaka na loops, yana ebe nchekwa agbakwunyere, na-eme ka ọ bụrụ ihe nrụpụta mbụ maka kọmpụta ebumnuche n'ozuzu nke enwere ike ịkọwa n'usoro ọgbara ọhụrụ dị ka Turing-zuru oke, usoro data. -iwu mkpagharị, usoro nke na-enwe ike ịmata ma ọ bụ kpebie otu ma ọ bụ karịa ndị ọzọ usoro iwu njikwa data.
Ka ọ na-erule 1938, ndị agha mmiri United States ewepụtala kọmpụta analog nke eletrọnịkị nke pere mpe iji nọrọ n'ụgbọ mmiri okpuru mmiri. Nke a bụ Torpedo Data Kọmputa, nke jiri trigonometry dozie nsogbu nke ịgbanye torpedo na ebumnuche na-akpụ akpụ. Na 1942, John Vincent Atanasoff na Clifford E. Berry nke Iowa State University mepụtara ma nwalee Atanasoff-Berry Computer (ABC), nke mbụ "kọmputa dijitalụ akpaka akpaaka".
Ndị ọkà mmụta n'ọdịnihu kwenyere na ndị a mụrụ mgbe 1970 gachara nwere ike ịdị ndụ ebighị ebi. N'afọ 2050, ụmụ mmadụ ga-enweta anwụghị anwụ site na ibugo uche ha na kọmpụta wee laghachi n'ime ahụ dị iche iche dị ndụ ma ọ bụ sịntetik.
11 | Akụkọ akụkọ mgbe ochie zọpụtara ha n'oge Tsunami 2004
Akụkọ ọdịnala oge ochie zọpụtara ọtụtụ ebo ndị dị na India Andaman na Nicobar Islands n'oge Tsunami 2004 nke butere ọnwụ 227,898. Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị obodo na ndị njem nlegharị anya ji ịnụ ọkụ n’obi banye n’ime mmiri ahụ na-atalata, ndị obodo ahụ gbapụrụ, na-ehota ịdọ aka ná ntị sitere n’akụkọ ọdịnala ha: “Oké ịma jijiji nke ala na-esochi mgbidi dị elu nke mmiri ahụ.” Ha niile gbagara n’ebe dị elu tupu nnukwu Tsunami etie n’agwaetiti ndị ahụ. Ọ nweghị ihe mere eme nke akụkọ ihe mere eme amara ama na-akọ akụkọ a, yabụ kedu ka ha si mara na ọ ka bụ ihe omimi.
12 | Kedu onye wuru nnukwu Sphinx nke Giza?
The Great Sphinx nke Giza, nnukwu nkume limestone nwere ahụ ọdụm na isi nke nwoke yi uwe isi nke Fero, bụ akara mba Egypt - ma oge ochie na nke oge a - yana otu n'ime ihe ncheta kachasị ama n'ụwa.
N'agbanyeghị ọnọdụ akara ngosi ya, ndị ọkà mmụta mbara igwe, ndị ọkà mmụta ihe ochie, ndị Egyptologists na ndị ọzọ na-aga n'ihu na-arụrịta ụka banyere "ilu" na-adịgide adịgide nke Sphinx: kpọmkwem afọ ole ka ọ dị? Amamihe a na-ahụkarị na-ekwu na monolith dị ihe dị ka afọ 4,500, ma e wuru ya maka Khafre, Fero nke usoro eze nke anọ nke Egypt nke dịrị ndụ gburugburu 2603-2578 BC.
Otú ọ dị, e nwere echiche abụọ na-ekwenye ekwenye, nke, ozizi mbụ na-egosi na e wuru Great Sphinx ogologo oge gara aga dị ka 10,500 BC. Ebe echiche nke ọzọ na-egosi na ọ nwere ike ịbụ ihe dịka afọ 800,000. Ọ bụrụ na nke a bụ eziokwu, oleezi onye wuru Great Sphinx nke Ijipt n'ezie? GỤKWUO
13 | 97% nke akụkọ ihe mere eme mmadụ efuola taa!
Ụmụ mmadụ nke oge a bu ụzọ pụta ihe dị ka afọ 200,000 gara aga, mana idebe ndekọ ebidobeghị ruo ihe dị ka afọ 5,500 gara aga. Nke ahụ pụtara na ihe dị ka 97% nke akụkọ ihe mere eme mmadụ efunahụla. GỤKWUO
