Senenmutova grobnica je fascinantno istorijsko nalazište u starom Egiptu koje je podjednako privuklo pažnju arheologa i astronoma. Grobnica (tebanska grobnica br. 353) nalazi se sjeverno od nasipa koji vodi do Hatšepsutinog hrama u Deir el-Bahri u Tebi, a izgrađena je za vrijeme vladavine kraljice Hatshepsut, koja je vladala Egiptom od 1478. do 1458. godine prije Krista. Senenmut je bio visoki zvaničnik za vrijeme Hatšepsutine vladavine, a za njega se također govorilo da je bio i astronom. Grobnica je poznata po svojim lijepo ukrašenim stropovima i zidovima, koji prikazuju različite scene iz Senenmutovog života i postignuća, uključujući jednu od najranijih poznatih mapa zvijezda.
Zvjezdana mapa je jedinstvena karakteristika Senenmutove grobnice i bila je predmet mnogih debata i tumačenja. Vjeruje se da je karta najstariji sačuvani prikaz egipatskog noćnog neba i pruža vrijedan uvid u astronomiju i kosmologiju starog Egipta. U ovom članku ćemo istražiti istorijski kontekst astronomije u starom Egiptu, značaj Senenmutove zvjezdane karte i naslijeđe staroegipatske astronomije.
Istorijski kontekst astronomije u starom Egiptu
Astronomija je igrala značajnu ulogu u drevnom egipatskom društvu i bila je usko povezana s religijom i mitologijom. Egipćani su vjerovali da bogovi kontroliraju kretanje zvijezda i planeta, a astronomskim zapažanjima određivali su najbolja vremena za sadnju i žetvu usjeva, kao i za vođenje vjerskih obreda. Egipćani su takođe bili vešti u izradi kalendara, koji su se zasnivali na astronomskim posmatranjima.
Najraniji poznati astronomski zapisi u Egiptu datiraju iz perioda Starog kraljevstva, oko 2500. godine prije Krista. Egipćani su koristili jednostavne instrumente, kao što su gnomon i merkhet, da bi posmatrali sunce i zvijezde. Takođe su razvili sistem hijeroglifa koji predstavljaju zvezde i sazvežđa, koji su raspoređeni u grupe na osnovu njihovog položaja na nebu.
Značaj Senenmutove zvjezdane karte
Senenmutova zvjezdana mapa je jedinstven i vrijedan artefakt koji pruža uvid u astronomiju i kosmologiju starog Egipta. Mapa prikazuje noćno nebo kako se vidi iz Tebe, i prikazuje 36 dekana, koje su grupe zvijezda koje izlaze i zalaze sa Suncem u periodu od 10 dana. Dekane su Egipćani koristili za označavanje protoka vremena, a povezivali su ih i sa raznim bogovima i mitološkim figurama.
Zvjezdana mapa je naslikana na stropu jedne od odaja u Senenmutovoj grobnici, i to je najstariji poznati prikaz noćnog neba. Mapa je podijeljena na dva dijela, sa sjevernim nebom na jednoj strani i južnim nebom s druge strane. Zvijezde su predstavljene malim tačkama, a sazviježđa su prikazana kao životinje i mitska bića.
Na južnom dijelu stropa prikazane su dekanske zvijezde (mala sazviježđa). Tu su i sazvežđa kao što su Orion i Veliki pas. Iznad neba, planete Jupiter, Saturn, Merkur i Venera su sve povezane s njima, plove u malim čamcima po nebu. Južni dio označava noćne sate.
Sjeverni dio (donji dio) prikazuje sazviježđe Velikog medvjeda; ostala sazvežđa ostaju neidentifikovana. Desno i lijevo od njega se nalazi 8 ili 4 kruga, a ispod njih nekoliko božanstava, od kojih svako nosi sunčev disk prema sredini slike.
Natpisi povezani s krugovima označavaju prvobitne mjesečne proslave u lunarnom kalendaru, dok božanstva označavaju početne dane lunarnog mjeseca. Osim astronomskog stropa u njegovoj grobnici u Qurni, iskopavanja su otkrila i 150 ostraka, uključujući crteže, razne liste, izvještaje i proračune.
Udruženje egipatskih sazvežđa
Egipćani su imali sopstveni sistem sazvežđa, koji su se zasnivali na pozicijama zvezda na nebu. Sazvežđa su bila raspoređena u grupe, koje su bile povezane sa raznim bogovima i mitološkim figurama kao što je prethodno rečeno. Neka od najpoznatijih egipatskih sazvežđa uključuju Orion, koji je bio povezan sa bogom Ozirisom, i Veliki medvjed, koji je bio poznat kao „ralo“ i bio je povezan sa sezonom žetve.
Egipćani su također imali svoj zodijak, koji se zasnivao na pozicijama zvijezda u doba godine kada je rijeka Nil poplavila. Zodijak se sastojao od 12 znakova, od kojih je svaki bio povezan s različitom životinjom, kao što su lav, škorpion i nilski konj.
Uloga astronomije u staroegipatskom društvu
Astronomija je igrala ključnu ulogu u drevnom egipatskom društvu i bila je usko povezana s religijom, mitologijom i poljoprivredom. Egipćani su koristili astronomska posmatranja kako bi razvili kalendare, koji su korišteni za određivanje najboljih vremena za sadnju i žetvu usjeva. Također su koristili astronomiju za obilježavanje protoka vremena i za obavljanje vjerskih obreda.
Astronomija je također bila važan aspekt egipatske kulture i umjetnosti. Egipćani su u svojim umjetničkim djelima prikazivali zvijezde i sazviježđa, au arhitekturi i dizajnu koristili su astronomske motive. Astronomija je također bila predmet mnogih mitova i legendi, koje su se prenosile s generacije na generaciju.
Poređenje s drugim drevnim mapama zvijezda
Senenmutova zvjezdana mapa nije jedini sačuvani primjer drevne zvjezdane mape. Drugi primjeri uključuju vavilonske mape zvijezda, koje datiraju iz drugog milenijuma prije Krista, grčke mape zvijezda, koje datiraju iz petog stoljeća prije Krista, Sumerska zvjezdana karta, koji datira iz petog milenijuma pre nove ere, i paleolitske zvjezdane karte, koji su bili stari čak 40,000 godina. Međutim, Senenmutova zvjezdana mapa jedinstvena je po svom prikazu egipatskih sazviježđa i povezanosti s egipatskom mitologijom.
Tumačenja i debate oko Senenmutove zvjezdane karte
Tumačenje Senenmutove zvjezdane mape bilo je predmet mnogih debata među naučnicima. Neki tvrde da je mapa korištena kao praktičan alat za astronomska posmatranja, dok drugi vjeruju da je prvenstveno bila simbolična reprezentacija kosmosa. Neki naučnici takođe sugerišu da je mapa korišćena u astrološke svrhe, jer su Egipćani verovali da zvezde imaju snažan uticaj na ljudske stvari.
Još jedno područje rasprave je značaj dekana prikazanih na karti. Neki naučnici vjeruju da su dekani korišteni kao praktičan alat za mjerenje vremena, dok drugi tvrde da su dekani imali dublje simboličko značenje i da su bili povezani s raznim bogovima i mitološkim figurama.
Ko je bio Senenmut?
Senenmut je bio običan čovjek koji je imao bliske odnose s egipatskom kraljevskom porodicom. Fascinantna stropna dekoracija grobnice (TT 353) tjera nas da se zapitamo kakva je osoba bio Senenmut. Osim što je bio kraljevski savjetnik, većina istoričara vjeruje da je Senenmut bio i astronom. Ali kakav je odnos imao sa kraljicom Hatšepsut?
Senenmut je rođen od pismenih roditelja iz provincijske klase, Ramosea i Hatnofera. Zadivljujuće, zaradio je skoro stotinu titula, uključujući „Nastojnik Božje žene“, „Veliki kraljičin blagajnik“ i „Glavni upravitelj kraljeve kćeri“. Senenmut je bio blizak savjetnik i odan pratilac kraljice Hatšepsut. Takođe je bio učitelj Hatšepsut i jedinom detetu Tutmozisa II, kćeri Neferu-Re. U više od 20 statua prikazan je kako grli Neferu-Re kao malog djeteta.
Mnogi rani egiptolozi zaključili su da je Hatšepsutin najviši javni zvaničnik, pouzdanik, Senenmut, morao biti i njen ljubavnik. Neki istoričari takođe sugerišu da je on možda bio otac Neferu-Rea. Međutim, nema čvrstih dokaza da je veza između Hatšepsut i Senenmuta bila seksualna, što navodi druge istoričare da predlažu da je Senenmut stekao takvu moć i uticaj jer je bio stariji državnik na Hatšepsutinom dvoru.
Istorija Senenmutovog groba je relativno nejasna. Sve do 16. godine vladavine Hatšepsut ili Tutmosisa III, Senenmut je i dalje obavljao svoje funkcije; onda se nešto dogodilo. Tragovi su mu se izgubili, a nedovršena grobnica (TT 353) je zatvorena i djelimično uništena. Njegovo pravo mjesto sahrane je nepoznato.
Naslijeđe staroegipatske astronomije
Naslijeđe staroegipatske astronomije i danas se može vidjeti u našem modernom razumijevanju kosmosa. Egipćani su bili vešti posmatrači noćnog neba i dali su važan doprinos našem razumevanju kretanja zvezda i planeta. Takođe su razvili sofisticirane kalendare i koristili astronomska posmatranja da obilježe protok vremena.
Egipćani su takođe bili pioniri u razvoju matematike i geometrije, koji su bili neophodni za njihova astronomska posmatranja. Svoje znanje iz matematike i geometrije koristili su za razvoj sofisticiranih instrumenata za mjerenje uglova i udaljenosti, koji su korišćeni za astronomska posmatranja.
Moderne primjene staroegipatske astronomije
Proučavanje staroegipatske astronomije ima važnu primjenu u modernoj astronomiji i kosmologiji. Vješta posmatranja noćnog neba Egipćana pružaju vrijedan uvid u kretanje zvijezda i planeta. Njihovi kalendari i metode mjerenja vremena također su korišteni kao osnova za moderne kalendare.
Proučavanje staroegipatske astronomije takođe ima važan kulturni i istorijski značaj. Egipćani su bili pioniri u razvoju astronomije i matematike, a njihova dostignuća i dalje inspirišu i fasciniraju naučnike i širu javnost.
Zaključak: Zašto je važna najranija poznata mapa zvijezda
U zaključku, Senenmutova mapa zvijezda je jedinstven i vrijedan artefakt koji pruža vrijedan uvid u astronomiju i kosmologiju starog Egipta. Mapa je najstariji poznati prikaz noćnog neba, a prikazuje egipatska sazviježđa i dekane, koji su bili važni za mjerenje vremena i vjerske svrhe.
Proučavanje staroegipatske astronomije ima važnu primjenu u modernoj astronomiji i kosmologiji, a ima i kulturni i istorijski značaj. Egipćani su bili pioniri u razvoju astronomije i matematike, a njihova dostignuća i dalje inspirišu i fasciniraju naučnike i širu javnost.
Ako ste zainteresirani da saznate više o staroegipatskoj astronomiji i Senenmutovoj zvjezdanoj mapi, postoji mnogo resursa dostupnih na internetu iu štampi. Proučavajući dostignuća drevnih civilizacija poput Egipta, možemo bolje razumjeti svoje mjesto u kosmosu i bogato kulturno naslijeđe čovječanstva.
