Gegebi iwadi ti a gbejade ni Atunwo Ijinlẹ ti Harvard, archaeologists ti uncovered ami ti ẹya atijọ ẹnu-ọna si awọn underworld nitosi Jerusalemu. Aaye yii ni a ti rii lati ni awọn ohun-ọṣọ, awọn agbọn, awọn owó, ati awọn atupa ti o wa ni ọpọlọpọ awọn ọdunrun ọdun.
Lati ọdun 1873, Te'omim Cave, ti o wa ni Awọn Oke Jerusalemu ti Israeli, ti jẹ koko-ọrọ ti ikẹkọ. Ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀mọ̀wé akẹ́kọ̀ọ́jinlẹ̀ ti gbà gbọ́ tipẹ́tipẹ́ pé omi ìsun tí ń tàn kálẹ̀ nínú ìtòlẹ́sẹẹsẹ abẹ́ ilẹ̀ abẹ́lẹ̀ ni àwọn tí wọ́n ṣèbẹ̀wò sí ihò àpáta náà láàárín ọdún 4,000 ṣááju Sànmánì Tiwa àti ní ọ̀rúndún kẹrin Sànmánì Tiwa.
Legends ati itan iṣẹlẹ ti a ti sopọ si iho apata. Lakoko iṣọtẹ Bar Kokhba ti ọrundun keji SK, o jẹ ibi aabo nipasẹ awọn ọlọtẹ Juu, bi Igbakeji royin.
Lati ọdun 2009, Ẹka Martin (Szusz) ti Ilẹ ti Ilẹ Israeli ati Archaeology ni Ile-ẹkọ giga Bar-Ilan ati Ile-iṣẹ Iwadi Cave ni Ile-ẹkọ giga Heberu ti Jerusalemu ti n ṣiṣẹ papọ lori awọn iho apata.
Awọn oniwadi ṣe awari ọpọlọpọ awọn ohun-ọṣọ aiṣedeede lakoko ti n ṣawari agbegbe naa; Eyi pẹlu awọn apakan ti awọn agbọn eniyan mẹta, awọn atupa epo 120, awọn ohun-ọṣọ lati Ọjọ Idẹ ni isunmọ 2,000 ọdun ti dagba ju awọn atupa lọ, ati ohun elo amọ, eyiti a fi papọ sinu awọn dojuijako ti awọn apata ati ti o farapamọ kuro.
Àwọn awalẹ̀pìtàn náà, Eitan Klein àti Boaz Zissu, láti Àṣẹ Àṣẹ Àdájọ́ Àdájọ́ Ísírẹ́lì àti Yunifásítì Bar-Ilan, ní ìṣọ́ra, dábàá pé a ṣe àwọn ààtò ìṣàkóso àkànṣe nínú Àpáta Te’omim ní Àkókò Ìparun ti Róòmù. Síwájú sí i, wọ́n rò pé ó ṣeé ṣe kí wọ́n ti lo ihò náà gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ àsọyé (nekyomanteion) fún ìdí yìí.
Ọ̀jọ̀gbọ́n Boasi Zissu tẹnumọ́ pé ìpínlẹ̀ yìí rí ìyípadà pàtàkì kan lẹ́yìn tí Ìṣọ̀tẹ̀ Bar Kokhba ti dópin.
Ojogbon Zissu ṣe alaye siwaju sii, ṣaaju ki eyi, agbegbe ti awọn Ju ti gbe, ati lẹhin naa, pẹlu aini ti awọn olugbe, awọn alaigbagbọ keferi Romu gbe, ti n ṣafihan awọn aṣa titun bi wọn ti n gbe.
Ninu iwadi iwadi, o ti sọ pe Te'omim Cave ni awọn oke Jerusalemu ni awọn eroja pataki lati ṣe akiyesi ọna abawọle si abẹlẹ. Awọn nkan ti a rii ni awọn iho ti o farapamọ ti iho apata, gẹgẹbi awọn atupa epo, seramiki ati awọn abọ gilasi ati awọn ohun elo, ori ake, ati ọbẹ, ni a lo fun oṣó ati idan ni awọn ihò ti a gbagbọ pe o jẹ ẹnu-ọna si abẹlẹ. Awọn nkan wọnyi ni a lo lati sọ asọtẹlẹ ọjọ iwaju ati pe awọn ẹmi ti o ku.
Da lori otitọ pe opoiye nla ti awọn atupa epo seramiki ni a ti ṣe awari ni iho Te'omim ni ifiwera si awọn agbọn eniyan diẹ, awọn oniwadi daba pe iṣẹ iṣe aṣa akọkọ ti o waye nibẹ pẹlu fifipamọ awọn atupa epo ni ọlá fun awọn ẹmi abẹlẹ. . E yọnbasi dọ ehe yin apadewhe hùnwhẹ he yin bibasi to oslò lọ mẹ nado hẹn oṣiọ lẹ gọwá bo dọ dọdai sọgodo tọn lẹ mẹ.
Àwọn ọ̀mọ̀wé akẹ́kọ̀ọ́jinlẹ̀ gbìyànjú láti ṣàwárí àwọn àṣà idán wọ́n sì sọ pé èyí kò rọrùn. Iṣe idan jẹ oojọ ti ni awọn iṣe ayẹyẹ ti o jẹ ṣiṣe, ni pataki nipasẹ awọn eniyan kọọkan, lati ni abajade ti o fẹ. Ni awọn igba miiran, awọn ilana le nilo lati ṣe ni aaye kan pato tabi ṣe pataki lilo ti aṣa ohun elo kan. Nitorinaa, lati wa idan ni aaye ti awọn awalẹwa, a gbọdọ lepa ẹri ti ara fun awọn iṣe wọnyẹn.
Nípa ṣíṣàyẹ̀wò àwọn ìwádìí náà àti àwọn ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ǹbáyé bíi tiwọn, ó ṣeé ṣe fún àwọn olùṣèwádìí náà láti ní ìmọ̀lára dídára jù lọ nípa àwọn ààtò iṣẹ́ àfọ̀ṣẹ tí ó ṣeé ṣe kí wọ́n lọ nínú ihò àpáta náà, wọ́n sì ní àǹfààní láti kọ́ àwọn ìsọfúnni dídára púpọ̀ sí i nípa àwọn ìtumọ̀ ti Greek àti Demotic Magical Papyri.
Ni ipari, iṣawari yii ti gba oju inu ti awọn onigbagbọ ti itan-akọọlẹ ati awọn alara ti awọn otitọ itan. Ilẹ iho apata yii, ti o gun ninu itan-akọọlẹ ati ohun ijinlẹ, ni a ti fi idi rẹ mulẹ ni bayi bi wiwa ti awọn awawa o lapẹẹrẹ. Ṣiṣayẹwo rẹ ṣii ilẹkun lati ni oye siwaju si awọn igbagbọ atijọ ati awọn aṣa ti agbegbe naa.
Iwadi naa ni akọkọ ti a tẹjade nipasẹ Ile-iṣẹ Yunifasiti ti Ile-iṣẹ Cambridge lori Oṣu Kẹwa 4, 2023.
