Gẹgẹ kan Iroyin ScienceAlert, ni ọdun 2019, ẹgbẹ agbaye ti awọn onimọ-jinlẹ ti oludari nipasẹ onimọ-jinlẹ Melissa Kennedy ti Ile-ẹkọ giga ti University of Western Australia ti wa gbẹ 140-mita sandstone Mustatil kan nitosi Al-'Ula, ni ariwa iwọ-oorun Saudi Arabia, ti a npè ni IDIHA-F-0011081. Awọn ohun aramada, awọn apade onigun ni awọn eniyan Neolithic lo fun awọn irubo aimọ. Àwọn ìwalẹ̀ náà ti fi ọgọ́rọ̀ọ̀rún àjákù ẹran tí wọ́n ṣẹ́ kù, tí wọ́n kóra jọ yípo òkúta tó dúró ṣánṣán tí a túmọ̀ sí mímọ́. Èyí fi hàn pé pálapàla òkúta náà jẹ́ òkúta mímọ́ tó dúró fún ọlọ́run tàbí òrìṣà àwọn èèyàn tó gbé lágbègbè náà ní ẹgbẹẹgbẹ̀rún ọdún sẹ́yìn.
Awọn Mustatils jẹ awari alailẹgbẹ ni aaye ti ẹkọ nipa archaeology. Awọn ẹya wọnyi ni a rii nikan ni ariwa iwọ-oorun Saudi Arabia ati pe a kọkọ ṣe awari ni awọn ọdun 1970 nipasẹ fọtoyiya eriali. Awọn ẹya ara ajeji wọnyi jẹ ti awọn apata ati pe o jẹ onigun ni apẹrẹ, pẹlu ipari ti o tobi ju iwọn rẹ lọ. Awọn ogiri eto naa ni a ṣe pẹlu awọn apata ti a gbe sori ara wọn, laisi lilo amọ tabi simenti, ni ilana ti a mọ si masonry-okuta gbigbẹ. Awọn Mustatils le yatọ ni iwọn, pẹlu diẹ ninu jẹ kekere diẹ, ati awọn miiran jẹ to awọn mewa ti awọn mita ni ipari.
Wọn gbagbọ pe o jẹ awọn ẹya atijọ ti a kọ lakoko akoko Neolithic, eyiti o wa ni ayika 8,000 ọdun sẹyin. Awọn Mustatils ṣi ṣiṣọmọ ni ohun ijinlẹ, ati pe idi wọn ko ṣe kedere patapata. Àwọn ògbógi kan gbà pé ó ṣeé ṣe kí wọ́n ti lò wọ́n fún ẹ̀sìn tàbí ààtò ayẹyẹ, nígbà tí àwọn mìíràn dámọ̀ràn pé wọ́n ti lè lò wọ́n fún àwọn àkíyèsí ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà tàbí gẹ́gẹ́ bí àgọ́ ẹran ọ̀sìn.
Ilana miiran ni imọran pe a lo Mustatils fun ọdẹ. Àwọn ògiri òkúta náà lè ti dá àwọn ohun ìdènà tí wọ́n ń kó àwọn ẹranko sínú àyè tóóró kan níbi tí wọ́n ti lè tètè ṣọdẹ wọn. Ilana yii jẹ atilẹyin nipasẹ wiwa awọn ẹgẹ ẹranko atijọ ti o sunmọ diẹ ninu awọn Mustatils.
Diẹ ninu awọn amoye daba pe a lo Mustatils bi awọn ibojì tabi awọn iyẹwu isinku. Iṣọkan ti awọn ẹya ati wiwa awọn ku eniyan ti a rii nitosi diẹ ninu awọn Mustatils ṣe atilẹyin imọ-jinlẹ yii. Sibẹsibẹ, kii ṣe gbogbo Mustatils ni awọn iyokù eniyan ni, ti n ṣiyemeji lori ero yii. Ohunkohun ti idi atilẹba wọn, awọn ẹya wọnyi jẹ awari iyalẹnu ti o pese oye si igbesi aye ni awọn igba atijọ ni agbegbe naa.
Ni awọn ewadun diẹ sẹhin, awọn onimọ-jinlẹ ti n kawe awọn Mustatils ti rii pe wọn kọ wọn lakoko akoko ti jijo jijo ni agbegbe, eyiti o le ti gba laaye fun awọn olugbe nla ati awọn awujọ eka diẹ sii. Awọn ẹya ara wọn wa ni ibamu pẹlu awọn ẹya ara ẹrọ ti astronomical, gẹgẹbi dide ati sisọ ti oorun ati oṣupa, ni iyanju pe wọn lo fun awọn akiyesi irawo tabi awọn aṣa.
Ọkan ninu awọn awari ti o fanimọra julọ ni Northwest Saudi Arabia ni wiwa aworan apata nitosi Mustatils. Aworan apata n ṣe afihan awọn ẹranko, eniyan, ati awọn apẹrẹ jiometirika, ati pe a ro pe o pada si akoko kanna bi awọn Mustatils. Iwaju ti aworan apata ti o sunmọ awọn ẹya ni imọran pe wọn jẹ apakan ti eka aṣa ti o tobi julọ, ati ilowosi ti ọlaju Nabatean atijọ, eyiti o ṣakoso pupọ julọ ti agbegbe ni ọrundun kìn-ín-ní BCE.
Ni ipari, iṣawari ti Mustatils ni ariwa iwọ-oorun Saudi Arabia jẹ ẹri si pataki ti iwadii awawa ni ṣiṣi awọn aṣiri ti iṣaaju wa. Nikan nipasẹ awọn igbiyanju iyasọtọ ti awọn onimọ-jinlẹ, awọn oniwadi, ati awọn agbegbe agbegbe ni a le nireti lati ni oye ti o jinlẹ ti ohun-ini aṣa ti a pin ati itan-akọọlẹ ọlọrọ ti aye wa.
Bi awọn iwadii tuntun bii eyi ti tẹsiwaju lati ṣe, o han gbangba pe ọpọlọpọ diẹ sii wa lati kọ ẹkọ nipa Mustatils ati awọn eniyan ti o kọ wọn. Ó jẹ́ àkókò alárinrin fún àwọn awalẹ̀pìtàn àti ọ̀kan tí ó ṣèlérí láti mú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìjìnlẹ̀ òye tí ó fani lọ́kàn mọ́ra síi nínú ohun tí ó ti kọjá.
Iwadi naa jẹ agbateru nipasẹ Igbimọ Royal fun AlUla ati pe o ti gbejade ni PẸLU NI.
