Teliskop, n'echiche ọgbara ọhụrụ nke okwu ahụ, bụ onye ọka mmụta mgbakọ na mwepụ na enyocha mbara igwe Dutch a ma ama bụ Galelio chepụtara ma were ya maka ebumnuche mbara igwe. Ọ bụghị nanị na o chepụtara teliskop ahụ kamakwa ọ bụ onye mbụ tinyere ya na mbara igwe. Ma ọ bụ ezie na ụfọdụ na-ekwu na ndị ọzọ nwere ike na mbụ chepụtara telescopes, anyị maara na ọ dịghị ihe àmà ọ bụla nke nke a. Ma ọ bụ eziokwu?
Ikekwe e chepụtara ma jiri teliskop mee ihe n'ọtụtụ mmepeanya oge ochie ogologo oge tupu Galileo, ma a naghị eji ya eme ihe n'ọtụtụ ebe. Igwe oghere Layard, nke a makwaara dị ka Nimrud lens – nkume kristal dị afọ 3000 achọpụtara n’obí eze Asiria nke Nimrud na Iraq - nwere ike ịbụ ihe akaebe zuru oke nke ahụ.
Igwe oghere nke Nimrud dị ntakịrị oval ma eleghị anya ọ ga-agbada na wheel lapidary. Ogologo isi ya dị ihe dị ka centimita 12 yana ebe mgbaba ya dị ihe dị ka centimita 11 (4.5 in) site n'akụkụ dị larịị, ya na iko 3X na-ebuli elu.
Ma eleghị anya, ndị Asiria ji ya mee ihe dị ka ugegbe na-ebuli elu, ugogbe na-ere ọkụ iji malite ọkụ site n’itinye ìhè anyanwụ, ma ọ bụ ihe eji achọ mma. E kere oghere iri na abụọ n'elu oghere oghere n'oge a na-egweri, na ha gaara enwe mmiri mmiri tọrọ atọ, ikekwe naptha ma ọ bụ mmiri ọzọ tọrọ n'ime crystal raw.
Ọ bụ ezie na ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na ndị Asiria oge ochie ji nimrud lens dị ka akụkụ nke teliskop, iji kọwaa ihe ọmụma ha nwere ọkaibe banyere mbara igwe, ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị ndị ọzọ na-arụ ụka na ọdịdị anya anya adịghị ka nke zuru oke maka ikiri mbara ala dị anya.
Nkwenye na nimrud lens bụ oghere telescopic bilitere site na eziokwu ahụ bụ na ndị Asiria oge ochie hụrụ Saturn dị ka chi nke mgbanaka agwọ gbara ya gburugburu, nkọwa ha nke mgbanaka Saturn dị ka a na-ahụ site na teliskop dị ala.
Na 1980, otu ndị ọkà mmụta ihe ochie na Mahadum Chicago chọpụtara Nimrud lens ka ọ na-egwupụta ụlọ eze Nimrud, obodo Asiria oge ochie na Iraq. Ha hụrụ oghere ahụ ka e liri n'etiti iko ndị ọzọ gbajiri agbaji, nke yiri enamel sitere na ihe na-etisa, ikekwe osisi ma ọ bụ ọdụ́.
A na-egosipụta teliskop ahụ na Ikpe 9 nke Ụlọ ihe ngosi Mesopotemia nke dị n'ọnụ ụlọ 55 nke British Museum. NimruỊdị adị nke lens na-egosi otu ihe n'ezie: Galileo ekepụtaghị telescope mbụ.
Achọpụtara oghere nke abụọ, ikekwe ọ malitere na narị afọ nke ise BC, n'otu ọgba dị nsọ dị n'Ugwu Ida na Krit. Ọ dị elu ma dị ike karịa Nimrud oghere.
Mgbawa nke Ugwu Vesuvius bụ nke dị nso na Naples, Ịtali, liri Pompeii na AD 79. Pliny na Seneca, ndị edemede Rom oge ochie, kọwara oghere nke onye na-ese ihe na Pompeii ji mee ihe. Iji kwuo, ị nwere ike ịhụ ọtụtụ ihe ngosi na ihe akaebe na-egosi na e chepụtara telescopes ma jiri ya mee ihe n'ọtụtụ mmepeanya oge ochie ogologo oge tupu Galelio.
Alaeze Ukwu Peasia meriri ndị Asiria na narị afọ nke isii BC, mgbe nke ahụ gasịrị, ha nakweere omenala na omume ndị Peshia. Ekwenyere na ndị Asiria bụ ndị mbụ na-amụ gbasara mbara igwe n'usoro n'usoro dịka na narị afọ nke asaa BC. Ha ji ihe ọmụma ha nwere banyere geometry, mgbakọ na mwepụ na ịgụ kpakpando – jikọtara ya na agụụ nleba anya – wulite otu n'ime mmepeanya kachasị ukwuu nke dị adị.
Ya mere, ngwaọrụ dị ka Nimrud lens nwere ike iji ndị Asiria oge ochie lelee kpakpando na idekọ ozi gbasara ha - ihe atụ mbụ nke ihe a pụrụ iwere sayensị karịa naanị nkwenkwe ụgha ma ọ bụ anwansi.
Dị ka ụfọdụ ndị ọkà mmụta si kwuo, ndị Asiria oge ochie zụlitere oghere pụrụ iche maka ilekwasị ìhè sitere n’ihe ndị dị anya anya ka o wee yie ka o buru ibu nke na-ahụ ụzọ nke ọma. Ihe si na ya pụta bụ ngwa anya nke a maara dị ka “ogwe mkpụrụ vaịn abụọ na-enyocha mbara igwe” ma ọ bụ dị ka anyị si mara ya taa: teliskop mbụ n'ụwa.
