Ụlọ ihe ngosi nka nke Smithsonian National Museum of Natural History edepụtala opekata mpe ụdị mmadụ 21 nke ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị ghọtara. Ụdị mmadụ oge ochie a, nke a maara dị ka hominin, na-ewe ihe dị ka nde afọ isii. Site na Homo habilis, ndị dịrị ndụ gburugburu 2.8 nde afọ gara aga, ka homo neanderthalensis, bụ́ ndị kwụsịrị nanị afọ 40,000 gara aga, ụdị nke ọ bụla nwere àgwà pụrụ iche na mgbanwe nke ya.
Ụdị dị iche iche a dị ịtụnanya na-ewelite ajụjụ na-adọrọ mmasị - gịnị kpatara na ọ bụ naanị ya homo sapiens, ụdị anyị, dịgidere wee nwee ọganihu ebe ndị ọzọ lara n'iyi? Ndị ọkà mmụta sayensị anọwo na-alụso ihe omimi a ọgụ kemgbe ọtụtụ afọ, na-enyocha echiche dị iche iche ma na-enyocha ọtụtụ ihe àmà.
Otu echiche na-emeri emeri na-atụ aro nke ahụ Ndị ọzọ, site n'ikike nghọta ha, bụ ndị a kwadebere nke ọma ka ha nwee ike ime mgbanwe na gburugburu ebe obibi ma merie ụdị hominin ndị ọzọ. Ngwakọta pụrụ iche nke ọgụgụ isi anyị, nka asụsụ, na usoro ọha dị elu nwere ike inyela anyị aka dị elu na nlanarị na ịmụpụta ya.
Ihe ọzọ nwere ike ime bụ na njikọta na mkpụrụ ndụ ihe nketa mere n'etiti ụdị hominin dị iche iche. Nnyocha e mere n'oge na-adịbeghị anya achọpụtala ihe akaebe na-emekọrịta ihe n'etiti Ndị ọzọ na Neanderthals, yana ya na hominins oge ochie ndị ọzọ dị ka Denisovans. Mmekọrịta ndị a nwere ike ime ka mweta ụfọdụ àgwà mkpụrụ ndụ ihe nketa sitere n'ụdị ndị ọzọ, na-eme ka ngbanwe na nkwụghachi azụ. Homo sapiens.
Otú ọ dị, ụkọ ihe àmà fossil, karịsịa site n'oge ebe ọtụtụ ụdị dịkọrọ ndụ, na-eme ka ọ sie ike igosi nke ọma n'echiche ndị a. Ihe ndekọ fosil ezughị ezu ma kewaa, na-ahapụ ọtụtụ oghere na nghọta anyị banyere evolushọn mmadụ.
N'afọ ndị na-adịbeghị anya, ọganihu na nyocha mkpụrụ ndụ ihe nketa enyela nghọta ọhụrụ na akụkọ ntolite anyị. Site n'iwepụta na nyochaa DNA na foduru hominin oge ochie, ndị ọkà mmụta sayensị enweela ike ikpughe ozi dị mkpa gbasara njikọ mkpụrụ ndụ ihe nketa anyị na ụdị ndị ọzọ. Ọmụmụ ihe ndị a ekpughere nchoputa dị ịtụnanya, dị ka ọnụnọ Neanderthal DNA na mkpụrụ ndụ ihe nketa nke ụmụ mmadụ nke oge a.
Ọzọkwa, nchọpụta nke DNA hominin oge ochie ekpughewokwa ịdị adị nke ụfọdụ ụdị mmadụ a na-amabubughị. Dị ka ihe atụ, e mere ka a chọpụta ndị Denisovans na Saịberịa site n’ịtụle mkpụrụ ndụ ihe nketa nke ọkpụkpụ mkpịsị aka a chọtara n’ọgba. Nke a na-akọwapụta ikike nke nchọpụta ga-eme n'ọdịnihu na ókèala a na-akọwaghị nke ka na-anọgide na nghọta anyị banyere evolushọn mmadụ.
N'ikpeazụ, ajụjụ kpatara naanị otu ụdị - Ndị ọzọ – lanarịrị foduru azaghị. Inyocha ihe omimi a abụghị naanị ihe dị mkpa maka ịghọta ihe gara aga mana ọ nwekwara ike ime ka ọdịnihu anyị pụta ìhè dị ka ụdị. Site n'ịmụ njem evolushọn anyị na ihe ndị butere ndụ anyị, anyị nwere ike nweta windo dị iche n'ime ihe ịma aka na ohere ndị dị n'ihu.
Ka anyị na-aga n'ihu na-ekpughe ihe akaebe ọhụrụ ma na-edozi echiche anyị, anyị ga-anọgide na-emeghe maka ohere na akụkọ evolushọn mmadụ dị nnọọ mgbagwoju anya na njikọ dị n'etiti karịa ka anyị ghọtara ugbu a. Ikekwe ka oge na-aga, anyị ga-ekpughe ihe nzuzo nke ndị nna nna anyị ochie, na ime otú ahụ, nweta nghọta miri emi banyere onwe anyị.
N'ikpeazụ, ụmụ mmadụ taa bụ nanị ụdị nke lanarịrị n'ụdị ụdị hominin dị iche iche. Ọ bụ ezie na ụdị ndị a yiri anyị ma nwee ụfọdụ ngwakọta nke njirimara ndị e ji mara ụmụ mmadụ taa, ha adịkwaghị adị ugbu a. Anyị kwesịrị ịhụ nke ọma ka anyị nwere ike ime mgbanwe na gburugburu ebe obibi anyị nke omume anyị na mgbanwe okike na-akpata.
