ရှေးခေတ်အီဂျစ်ယဉ်ကျေးမှုနှင့် သမိုင်းကြောင်းကို ကျွန်ုပ်တို့မည်သို့သိသနည်းဟု တွေးဖူးပါသလား။ အဖြေမှာ 1799 ခုနှစ်တွင် Rosetta ကျောက်တုံးကို ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုတွင် တည်ရှိနေသည်။ ဤကံကောင်းသည့်ရှာဖွေမှုသည် အီဂျစ်လူမျိုးတို့၏ လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုကို သော့ဖွင့်ပေးကာ ပညာရှင်များသည် ရာစုနှစ်များစွာကြာအောင် ပဟေဠိဖြစ်ခဲ့သည့် ဘာသာစကားကို နောက်ဆုံးတွင် နားလည်နိုင်စေမည့် သော့ချက်ဖြစ်သည်။
Rosetta Stone သည် Demotic decree ကို ဂရိ နှင့် hieroglyphs များ ဖြင့် နေ့စဉ် ရှေးအီဂျစ်လူမျိုးများ၏ ဘာသာစကားဖြင့် ဘာသာပြန်ဆိုသည်။ ဤထူးခြားဆန်းကြယ်သောရှာဖွေတွေ့ရှိမှုသည် ၎င်းတို့၏လူမှုရေးနှင့်နိုင်ငံရေးဖွဲ့စည်းပုံမှ ၎င်းတို့၏ဘာသာရေးယုံကြည်ချက်နှင့်နေ့စဉ်ဘဝအထိ ရှေးခေတ်ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ဗဟုသုတများစွာကို တံခါးဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ ယနေ့တွင်၊ Rosetta ကျောက်ပေါ်ရှိ hieroglyphs များကို ပုံဖော်ပေးသော ပညာရှင်များ၏ မပျင်းမရိကြိုးပမ်းမှုကြောင့် အီဂျစ်လူမျိုးများ၏ ကြွယ်ဝသောယဉ်ကျေးမှုကို လေ့လာပြီး တန်ဖိုးထားလေးမြတ်နိုင်ပါပြီ။
ရှေးခေတ်အီဂျစ်လူမျိုး hieroglyphs များကဲ့သို့ပင်၊ linear Elamite script သည် ပညာရှင်များနှင့် သမိုင်းပညာရှင်များအတွက် လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်ခဲ့သည်မှာ နှစ်ပေါင်းများစွာကြာခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ ယခု မျက်မှောက်ခေတ် အီရန်နိုင်ငံ၌ Elamites မှအသုံးပြုသော ရှေးဟောင်းစာရေးစနစ်သည် သုတေသီများအား ၎င်း၏ရှုပ်ထွေးသောဇာတ်ကောင်များနှင့် တွေ့ရခဲသောအဓိပ္ပာယ်ဖြင့် ဆယ်စုနှစ်များစွာ အရှက်ရစေခဲ့သည်။ သို့သော် ဇာတ်ညွှန်းကို ပုံဖော်ခြင်းတွင် မကြာသေးမီက အောင်မြင်မှုများသည် linear Elamite ၏လျှို့ဝှက်ချက်များကို နောက်ဆုံးတွင် ထုတ်ဖော်နိုင်မည်ဟု မျှော်လင့်ပါသည်။
ခေတ်မီနည်းပညာများနှင့် အထူးကျွမ်းကျင်သောအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့၏အကူအညီဖြင့်၊ ဤရှေးဟောင်းဘာသာစကားအတွက် ထိုးထွင်းသိမြင်မှုအသစ်များ ပေါ်ထွက်လာပါသည်။ ကမ္ပည်းများနှင့် ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများတွင် တွေ့ရှိသည့် သဲလွန်စများမှ အဆင့်မြင့် ကွန်ပျူတာ အယ်လဂိုရီသမ်များအထိ၊ linear Elamite ၏ ပဟေဋ္ဌိကို တဖြည်းဖြည်း ပေါင်းစပ်ထားသည်။ ဒီတော့ ပညာရှင်တွေက နောက်ဆုံးမှာ ကုဒ်ကို crack ပြီးပြီလား။
တီဟီရန်တက္ကသိုလ်၊ Eastern Kentucky University နှင့် Bologna တက္ကသိုလ်တို့မှ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးစီဖြင့် သုတေသီအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့သည် အခြားလွတ်လပ်သော သုတေသီများနှင့် လက်တွဲဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ ပုံဖော်နိုင်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ ရှေးအီရန်ဘာသာစကားအများစုသည် Linear Elamite ဟုခေါ်သည်။ ဂျာမန်ဘာသာစကားဂျာနယ် Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie တွင်ထုတ်ဝေသည့် ၎င်းတို့၏စာတမ်းတွင်၊ အဖွဲ့သည် ရှာဖွေတွေ့ရှိထားသည့် ရှေးဘာသာစကား၏နမူနာများကို ပုံဖော်ကာ အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ပြန်ဆိုထားသော စာသားအချို့ကို ဥပမာပေးဖော်ပြသည်။
1903 ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင်အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့သည် အီရန်နိုင်ငံ Acropolis တောင်ကုန်းရှိ Susa ၏ တူးသည့်နေရာ၌ ၎င်းတို့အပေါ်၌ စာလုံးထွင်းထားသော ကျောက်ပြားအချို့ကို တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ တက်ဘလက်များတွင် အသုံးပြုသော ဘာသာစကားသည် နှစ်ပေါင်းများစွာကြာအောင် သမိုင်းပညာရှင်များက အခြားဘာသာစကားတစ်ခုနှင့် ဆက်စပ်နေသည်ဟု ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ Proto-Elamite. နောက်ဆက်တွဲ သုတေသနပြုချက်များအရ ၎င်းတို့နှစ်ခုကြားရှိ ဆက်စပ်မှုသည် ကျဉ်းမြောင်းသည်ဟု အကြံပြုထားသည်။
ကနဦးရှာဖွေချိန်မှစပြီး တူညီသောဘာသာစကားဖြင့် ရေးသားထားသည့် အရာဝတ္ထုများကို ထပ်မံတွေ့ရှိခဲ့သည်—ယနေ့ စုစုပေါင်း အရေအတွက်မှာ ခန့်မှန်းခြေ ၄၀ ဖြစ်သည်။ တွေ့ရှိမှုများထဲတွင် အထင်ရှားဆုံးမှာ ငွေကရားပေါင်းများစွာပေါ်တွင် ကမ္ပည်းစာများဖြစ်သည်။ အဖွဲ့များစွာသည် ဘာသာစကားလေ့လာပြီး အချို့သောလမ်းကြောင်းများကို ဖောက်လုပ်ခဲ့ကြသော်လည်း ဘာသာစကားအများစုမှာ ပဟေဠိဖြစ်နေဆဲဖြစ်သည်။ ဤကြိုးပမ်းမှုအသစ်တွင် သုတေသီများသည် အခြားသုတေသနအဖွဲ့များမှ ထွက်ခွာသွားသည့်နေရာကို ကောက်ယူခဲ့ပြီး ဇာတ်ညွှန်းကို ပုံဖော်ရန်အတွက် နည်းလမ်းအသစ်အချို့ကိုလည်း အသုံးပြုခဲ့သည်။
ဤကြိုးပမ်းမှုအသစ်တွင် အဖွဲ့မှအသုံးပြုသည့် နည်းပညာအသစ်များသည် Linear Elamite script တွင်တွေ့ရသော စကားလုံးများနှင့် cuneiform တွင်လူသိများသောစကားလုံးအချို့ကို နှိုင်းယှဉ်ခြင်းပါ၀င်သည်။ ဘာသာစကားနှစ်မျိုးလုံးကို အရှေ့အလယ်ပိုင်း၏ အစိတ်အပိုင်းများတွင် တစ်ပြိုင်နက် အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်သောကြောင့်၊ အုပ်ချုပ်သူအမည်များ၊ လူများ၏ ခေါင်းစဉ်များ၊ နေရာများ သို့မဟုတ် အခြားစာစုများနှင့်အတူ ဘုံစာစုများကဲ့သို့သော မျှဝေကိုးကားချက်အချို့ ရှိသင့်သည်။
သုတေသီများသည် စကားလုံးများထက် နိမိတ်လက္ခဏာများဟု ယူဆရသည့်အရာကိုလည်း လေ့လာကြည့်ရှုခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့ ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့သော လက္ခဏာ ၃၀၀ အနက်မှ ၃.၇% ကို အဓိပ္ပာယ်ပြည့်ဝသော အဖွဲ့အစည်းများသို့ ပေးအပ်နိုင်ခဲ့ကြောင်း အဖွဲ့မှ တွေ့ရှိခဲ့သည်။ သို့တိုင် ၎င်းတို့သည် ဘာသာစကားအများစုကို ပုံဖော်ပြီး ငွေကရားပေါ်ရှိ စာသားအချို့အတွက် ဘာသာပြန်ဆိုမှုများပင် ပြုလုပ်ပေးခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ဥပမာတစ်ခုမှာ၊ "Awan ဘုရင် Puzur-Sušinak၊ Insušinak [နတ်ဘုရားဖြစ်နိုင်သည်] သူ့ကိုချစ်သည်" ။
သုတေသီများ၏ အလုပ်သည် အလုပ်ပတ်ဝန်းကျင် အဖြစ်အပျက်အမျိုးမျိုးကြောင့် ရပ်ရွာတွင်းရှိ အခြားသူများ၏ သံသယများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ဥပမာအားဖြင့် အရင်းအမြစ်အဖြစ်သုံးသော အချို့သော စာသားများသည် ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် သံသယရှိကြသည်။ ထို့အပြင် ၎င်းတို့တွင် ဘာသာစကားကမ္ပည်းပြားပါသည့် ပစ္စည်းစုဆောင်းမှုအချို့ကို တရားမဝင် ရယူသွားခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့အပြင် စာရွက်ပေါ်ရှိ သက်ဆိုင်ရာစာရေးဆရာက အဖွဲ့၏လုပ်ဆောင်မှုအပေါ် မှတ်ချက်ပေးရန် တောင်းဆိုမှုများကို ငြင်းဆိုထားသည်။
