ကော့ကေးဆပ်တောင်ဘက်ရှိ မြူခိုးထူထပ်သော ချိုင့်ဝှမ်းများတွင် လူသားတို့၏လှုပ်ရှားမှုသည် နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာကြာအောင် လုပ်ဆောင်နေသော်လည်း အနောက်ရှေးဟောင်းသုတေသနအသိုက်အဝန်းသည် ၎င်းတို့ထံ မကြာသေးမီကမှ ဝင်ရောက်ခွင့်ရရှိခဲ့သည်။
လွန်ခဲ့သောဆယ်စုနှစ်လေးခုအတွင်း၊ ယခင်ဆိုဗီယက်ယူနီယံရှိ အသေးငယ်ဆုံးသမ္မတနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာ့ရှေးအကျဆုံးဖိနပ်နှင့် ရှေးအကျဆုံးစပျစ်ရည်ထုတ်လုပ်သည့်စက်ရုံအပြင် Urartian မြို့၏ခြေရာခံများအပါအဝင် အဆိုပါတွေ့ရှိမှုများကြောင့် ပညာရှင်များနှင့် ခရီးသွားများထံမှ ထူးထူးခြားခြားစိတ်ဝင်စားမှုကို ရရှိခဲ့သည်။ ရာနှင့်ချီသော စပျစ်ရည်ကိုင်အိုးများနှင့်အတူ မြေ၌မြုပ်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ၊ ၄င်း၏လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်သောဇာစ်မြစ်များကဲ့သို့ နာမည်ရနေသော 4.5 ဟက်တာရှေးဟောင်းသုတေသနနေရာကဲ့သို့ပင် တုန်လှုပ်ချောက်ချားဖွယ်ရာမရှိပါ။
ဒေသခံစကားပုံတွင် Karahundj ဟုလည်းသိကြသော Zorats Karer ၏တည်နေရာသည် အာမေးနီးယား၏တောင်ဘက်စွန်းဒေသတွင်ရှိပြီး သမိုင်းမတင်မီမှအလယ်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုများအထိ ထောင်ပေါင်းများစွာသောလူ့အခြေချနေထိုင်မှုများကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။
၎င်းတွင် ရှေးဟောင်းသင်္ချိုင်းတစ်ခုနှင့် အနီးနားတွင် ကြီးမားသော ကျောက်တုံးကြီး 200 ခန့်ရှိသည်။ ဤကျောက်တုံးကြီး ရှစ်ဆယ်တွင် ၎င်းတို့၏ အပေါ်ဘက်အစွန်းများဆီသို့ တူးထားသော ကောင်းစွာ ပွတ်တိုက်ထားသော အပေါက်များသည် လက္ခဏာများ ပါဝင်သည်။
မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း အင်္ဂလန်၏အထင်ကရစတုန်းဟင်းဂ်ျရုပ်ပွားတော်ကြီးနှင့် Zorats Karer ၏ နက္ခတ်ဗေဒဆိုင်ရာသက်ရောက်မှုများကို နှိုင်းယှဥ်ထားခဲ့သော ကြိုတင်လေ့လာချက်တစ်ခုသည် ဒေသတွင်းမှ ကျွမ်းကျင်သူများ၏ အာရုံစူးစိုက်မှုကို ခံခဲ့ရသည်။
Zorats Karer ကို 'Armenian Stonehenge' ဟု နာမည်တပ်ခြင်းဖြင့် နှိုင်းယှဉ်မှုအား ဧည့်သည်ဆိုင်အများအပြားက တုံ့ပြန်ခဲ့ကြပြီး သိပ္ပံပညာအသိုင်းအဝိုင်းနှင့် လူကြိုက်များသော ယဉ်ကျေးမှုကြားမှ ထွက်ပေါ်လာသော ငြင်းခုံမှုသည် ပြင်းထန်ခဲ့သည်။
Zorats Karer ၏ ပထမဆုံးသော ပညာရပ်ဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းကို လူမျိုးစုပညာရှင် Stepan Lisitsian က 1935 ခုနှစ်တွင် တိရိစ္ဆာန်များ ကိုင်ဆောင်ရန် စခန်းတစ်ခုအဖြစ် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်ဟု စွပ်စွဲခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင်၊ 1950 ခုနှစ်များတွင် Marus Hasratyan သည် BCE 11th မှ 9th ရာစုအတွင်း သင်္ချိုင်းအခန်းများကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။
သို့သော် အဆိုပါ ရှုပ်ထွေးမှုကို နိုင်ငံတကာ၏ အာရုံစိုက်မှုကို ရရှိစေသည့် ပထမဆုံး စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုမှာ သမိုင်းမတင်မီ ကြယ်ပွင့်များ စိုက်ခင်းအတွက်မဟုတ်ဘဲ သမိုင်းမတင်မီ ကြယ်ပွင့်များ စိုက်ခင်းအတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ဆိုဗီယက် ရှေးဟောင်းသုတေသန ပညာရှင် Onnik Khnkikyan မှ 1984 ခုနှစ်တွင် အခိုင်အမာဆိုခဲ့သည်။
အချင်းနှစ်လက်မရှိပြီး လက်မနှစ်ဆယ်အထိ နက်တဲ့ ကျောက်တုံးတွေပေါ်ရှိ အပေါက်တွေကို အဝေးကိုကြည့်ဖို့ ဒါမှမဟုတ် ကောင်းကင်ကိုကြည့်ဖို့အတွက် အစောပိုင်း မှန်ပြောင်းတွေကို အသုံးပြုခဲ့တယ်လို့ ယုံကြည်ခဲ့ပါတယ်။
နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ ဂယက်ရိုက်ခတ်မှုများကြောင့် စိတ်ဝင်တစား စူးစမ်းလေ့လာမှုများကို USSR ၏ အဓိကနက္ခတ္တဗေဒဌာနများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည့် Byurakan Astrophysical Observatory မှ Elma Parsamian အမည်ရှိ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင် Elma Parsamian မှ ပြုလုပ်ခဲ့ပါသည်။
သူမနှင့် သူမ၏ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များသည် နက္ခတ်ဗေဒင်ပြက္ခဒိန်အရ အပေါက်များ၏ အနေအထားကို စောင့်ကြည့်လေ့လာခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ အများအပြားသည် နွေနှောင်းနှောင်းပိုင်းတွင် နေထွက်ချိန်နှင့် နေဝင်ချိန်တို့နှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေသည်ဟု အခိုင်အမာ သတ်မှတ်ခဲ့သည်။
ကီလိုမီတာ ၄၀ အကွာတွင်ရှိသော ရွာတစ်ရွာပြီးနောက် ဆိုက်အတွက် Karahundj အမည်ကို အကြံပြုရန်လည်း သူမတွင် တာဝန်ရှိသည်။ သူမစုံစမ်းစစ်ဆေးခြင်းမပြုမီတွင် ဒေသခံများသည် Turkic တွင် 'ကျောက်တုံးများ၏တပ်မတော်' ဟုအဓိပ္ပာယ်ရသည့် Ghoshun Dash ဆိုက်ကို ကိုးကားခဲ့ကြသည်။
ရိုးရာဒဏ္ဍာရီအရတော့ စစ်ပွဲမှာ ကျဆုံးသွားတဲ့ စစ်သည်တွေကို အထိမ်းအမှတ် ကျောက်တုံးတွေကို ရှေးခေတ်က စိုက်ထူခဲ့တာလို့ ဆိုပါတယ်။ 1930 ခုနှစ်များနောက်ပိုင်းတွင် ဒေသခံတို့သည် အာမေးနီးယန်းဘာသာပြန်ဆိုမှုဖြစ်သော Zorats Karer သို့ ကူးပြောင်းခဲ့ကြသည်။ Karahundj ၊ Parsamian က Kar သည် ကျောက်တုံးဟု အဓိပ္ပါယ်ရပြီး အာမေးနီးယန်းဘာသာစကားတွင် အဓိပ္ပါယ်မရှိသော ထူးခြားသောနောက်ဆက်တွဲဖြစ်သော hundj သည် ဗြိတိသျှ 'henge' နှင့် သိသိသာသာဆင်တူသောကြောင့် ပို၍စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းသောအမည်တစ်ခုပေးခဲ့သည်ဟု Karahundj ကပြောကြားခဲ့သည်။
မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း၊ ဤအမည်သည် ပညာရှင်များထံမှ လွန်ကဲစွာဝေဖန်မှုခံရပြီး သိပ္ပံနည်းကျစာများတွင် Zorats Karer ဟူသောအမည်ကို သီးသန့်နီးပါးအသုံးပြုထားသည်။
နှစ်များစွာကြာပြီးနောက် Paris Herouni ဟုခေါ်သော ရေဒီယိုရူပဗေဒပညာရှင်တစ်ဦးသည် တယ်လီစကုပ်နည်းလမ်းများနှင့် ကမ္ဘာ၏ရှေ့ဆက်ခြင်းဆိုင်ရာဥပဒေများကို အသုံးပြုကာ Parsamian မှခွဲထွက်သော အပျော်တမ်းလေ့လာမှုများကို ဆက်တိုက်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းဆိုက်သည် ဘီစီ 5500 ဝန်းကျင်တွင် အမှန်တကယ်တည်ရှိပြီး ၎င်း၏ဗြိတိသျှနိုင်ငံကို နှစ်ပေါင်းလေးထောင်ကျော်ကြာအောင် စောဒကတက်ခဲ့သည်ဟု သူက စောဒကတက်ခဲ့သည်။
သူသည် Stonehenge နှင့်တိုက်ရိုက်နှိုင်းယှဉ်ရန်အတွက် အပြင်းအထန်ရှေ့ဆောင်ခဲ့ပြီး Stonehenge ဟူသောအမည်ကို Karahundj ဟူသောစကားလုံးဖြင့် ဇာတ်ညွှန်းခြေရာခံရန်အထိပင် သူသည် အာမေးနီးယန်းမြစ်ဖျားခံခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သူသည် Stonehenge စူးစမ်းလေ့လာရေးသီအိုရီ၏ ထိပ်တန်းပညာရှင် Gerald Hawkins နှင့်လည်း အဆက်အသွယ်ရှိခဲ့သည်။ သူ၏ပြောဆိုချက်များသည် လျင်မြန်စွာ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်ပြီး သူ၏ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုကို အပြင်းအထန် ဆန့်ကျင်သော အခြားပညာရှင်များက ၎င်းတို့အား ဖယ်ရှားရန် ခက်ခဲကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့သည်။
ရှေးဟောင်းနက္ခတ္တဗေဒပညာရှင် Clive Ruggles in Ancient Astronomy: An Encyclopedia of Cosmologies and Myth မှ “Armenian Stonehenge” တံဆိပ်နှင့် ပြဿနာမှာ ယနေ့ခေတ်တွင် ရှေးခေတ် နက္ခတ်တာရာများအဖြစ် အများစုကို ဖယ်ထုတ်လိုက်သည့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုဖြစ်သည်။ ရလဒ်အနေဖြင့်၊ ဆိုက်နှစ်ခုကြားရှိ သုတေသနပုံဆွဲနှိုင်းယှဉ်ချက်များသည် “အထောက်အကူထက်နည်းသည်” ဟုသူပြောသည်။
အာမေးနီးယားနိုင်ငံ အမျိုးသားသိပ္ပံအကယ်ဒမီမှ ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် ပါမောက္ခ Pavel Avetisyan ၏အဆိုအရ အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အအုံနှင့်ပတ်သက်ပြီး သိပ္ပံနည်းကျ အငြင်းပွားစရာမရှိပါ။ “ကျွမ်းကျင်သူတွေက ဒီဧရိယာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း နားလည်ထားပြီး ဒါဟာ ရေရှည်တူးဖော်ပြီး လေ့လာဖို့ လိုအပ်တဲ့ အလွှာပေါင်းစုံ [ဘက်စုံသုံး] အထိမ်းအမှတ် အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အအုံဖြစ်တယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။”
2000 ခုနှစ်တွင် သူသည် မြူးနစ်တက္ကသိုလ်မှ ဂျာမန်သုတေသီအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့အား ဆိုက်ကို စုံစမ်းစစ်ဆေးရာတွင် ကူညီခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ တွေ့ရှိချက်တွင်၊ ၎င်းတို့သည်လည်း စူးစမ်းလေ့လာရေးဆိုင်ရာ အယူအဆကို ဝေဖန်ကာ “… [A] နေရာကို အတိအကျ စုံစမ်းစစ်ဆေးခြင်းသည် အခြားရလဒ်များကို ထုတ်ပေးသည်။ [Zora Karer] သည် ကျောက်ဆောင်အစွန်အဖျားတွင် တည်ရှိပြီး အဓိကအားဖြင့် ကြေးဝါခေတ်မှ သံခေတ်အထိ နီခရိုပိုလစ်များဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်ကာလ၏ ကြီးမားလှသော ကျောက်ဂူသင်္ချိုင်းများကို ထိုဒေသတွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။” Avetisyan ၏အဖွဲ့သည် Stonehenge ပြီးနောက် ဘီစီအီး 2000 ထက်မပိုသော အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အအုံကို ရက်စွဲထားပြီး၊ ထိုနေရာသည် ဟယ်လင်နစ်ခေတ်စစ်ပွဲအတွင်း ခိုလှုံရာနေရာအဖြစ် ဖြစ်နိုင်ခြေကို အကြံပြုခဲ့သည်။
“အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အအုံဟာ ရှေးဟောင်းနက္ခတ်တာရာ ဒါမှမဟုတ် Karahundj လို့ ခေါ်တဲ့ ရှုမြင်ပုံက အခြေခံ တတ်ယောင်ကားနဲ့ တခြားဘာမှ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါတွေအားလုံးက သိပ္ပံပညာနဲ့ ဘာမှ မဆိုင်ဘူးလို့ Avetisian က ဆိုပါတယ်။
Avetisyan အတွက် ဝမ်းနည်းစရာမှာ၊ Zorats Karer နှင့်ပတ်သက်သော လိမ်ညာမှုများကို စိတ်ဝင်စားသော အနောက်တိုင်းသားများအား ကူညီချေပရန် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားသုံးပစ္စည်းများ မရရှိနိုင်ပါ။ ၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင် အာမေးနီးယားသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သော အမေရိကန်နိုင်ငံသား Richard Ney သည် Armenian Monuments Awareness Project ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး 1992 ခုနှစ်တွင် ၎င်းသည် ဆိုက်၏ ကနဦး အင်္ဂလိပ်ဘာသာ အရင်းအမြစ်ကို ရေးသားခဲ့သည်။ သူသည် အနှစ် ၂၀ ကျော် အပြန်ပြန်အလှန်လှန် စောင့်ကြည့်ခဲ့သည်။
သူယုံကြည်သည်မှာ Karahundj သည် “အမှန်တရားကို မည်သို့ရယူရမည်ကို ဆန့်ကျင်သောအမြင်များဖြင့် သိပ္ပံပညာ၏ ကွဲပြားသောအကိုင်းအခက်နှစ်ခုကြားတွင် ဖမ်းမိသည်ဟု သူယုံကြည်သည်။ နှစ်ခုလုံးက ယုံကြည်နိုင်လောက်တဲ့ နှစ်ခုလုံး မှန်တယ်လို့ ခံစားရတယ်၊ ဒါပေမယ့် ဘယ်တော့မှ ဝန်ခံမှာ မဟုတ်ဘူး” ဟု ၎င်းက ဆိုသည်။
အထိမ်းအမှတ်ကျောက်တိုင်သည် ခမ်းနားပြီး သဘာဝအလှတရားများဖြင့် ပြည့်နှက်နေသော အာမေးနီးယားဒေသတွင် တည်ရှိပြီး ၎င်းသည် နှစ်စဉ် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည်များစွာအတွက် ဆွဲဆောင်မှုရှိသော အပျော်ခရီးတစ်ခုအဖြစ် သင်အချေအတင်ပြောနေသော်လည်း ၎င်းကို သင်ခေါ်ဝေါ်သည့်အရာဖြစ်သည်။
အချို့သော သီတင်းကျွတ်ပွဲများကို ကျင်းပရန် လူသိများသော Yerevan မှ မြို့ပြလူငယ်များနှင့် ပုဂံလက်သစ်လူငယ်တို့သည် ယနေ့ခေတ်တွင်ပင် ယင်းကို စိတ်ဝင်စားလာကြသည်။ များစွာသောကဏ္ဍများတွင်၊ Zorats Karer သည် ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာသည် မည်မျှခက်ခဲသည်ကို သက်သေပြပြီး ၎င်း၏ဆွဲဆောင်မှုတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသည် အမြဲတမ်းလျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်နေပေမည်။
