I te timatanga o te rau tau 20, ka puta mai he korero ke i nga tihi taratahi o Himalayas. Ko te korero, i te tau 1938, i kitea e te roopu o nga tohunga whaipara tangata runaruna nga toenga o te ahurea tawhito me nga mohiotanga ki te arorangi me te pupuri taima i tawhiti atu i era atu tikanga tangata i mohiotia i tera wa. Engari ko te mea ke atu ko to ratou kitenga i tetahi ruma huna katoa i roto i tetahi o nga ana, kei roto he porotaka i mahia ki te whakarewa e mohiotia ana e ratou, tae atu ki nga tinana mate e 7 me nga ahuatanga tinana rereke.
E ai ki enei tohunga whaipara tangata runaruna—e kii ana i a ratou he "Kaipara"—i kitea ano e ratou etahi hieroglyph kua whakairohia ki runga i nga pakitara te ahua nei he reo ranu te whakaranu i te reo Hainamana onamata me tetahi mea o mua ake.
He aha atu, i kitea e ratou etahi whakairo i whakairohia ki roto i nga pakitara he ahua rite ki enei tangata ke: he ahua hikaka poto me nga mahunga nui me nga tinana iti. I whakapono nga kaihōpara nei ko “Dropa” te ingoa o enei tangata na te mea i tukinotia tetahi o enei whakairo ki te graffiti kia taea ai e ratou te panui.
Ko te whakaaro o nga Kaipupuri, kua taka tenei iwi i roto i te waahi o te papa o runga ake nei ka mate na te kore o te hāora i te mea kaore he huarahi ke atu. I whakatau ratou he momo rerenga ratou i oma atu i tetahi atu iwi, roopu tangata ranei i pakaru o ratou kainga, whenua ranei mo etahi take (he whawhai pea?). No reira, i nehua i runga i te whakaute i mua i te wehe atu, kare e korero ano.
Te iwi Dropa ngaro
Ko te pae maunga o Bayan-Kara-Ula kei te rohe o Haina-Tibet te kainga mo nga iwi Ham me Dropa, he rerekee mai i nga iwi huri noa na runga i to ratou momo momo momo tangata. He iti te roa o nga iwi Dropas me Ham, he 4'2 ″ te teitei me te 60 pauna te taumaha. Ko te iti o te iti ka whakaahuruhia e o ratou kanohi nui me nga tauira puru, me o ratou mahunga nui.
I te mea kaore e taea e te tangata te noho ki te teitei teitei me te ora me te kore taputapu motuhake, ka whakatauhia e nga kairangahau ko enei taangata tetahi momo momo tangata kee. E ai ki tetahi pakiwaitara Hainamana tawhito, i taka mai i te rangi he ahua kee te ahua o te rangi engari ka tohatoha ano na te ahua rereke o te tinana.
I nga rautau kua hipa, kua kitea e nga kaihōpara o te Tai Hauauru ko te iwi Dropa, e noho ana i roto i te ahua kino o te hukapapa me nga teitei teitei i te Himalayas e tata ana ki Tibet, kua noho ki enei rohe mo nga mano tau. E ai ki nga Associated Press (AP) (Nov. 1995), tau 120 “taata e au i te huru papa‘i” tei itehia i roto i te mataeinaa no Sichuan i roto i te hoê oire iti parauhia “Village of the Dwarfs”.
Ko te pikitia o te tokorua rangatira a Dropa, a Hueypah-La (4 ft. te roa) me Veez-La (3 ft. 4 in. te roa), e whakaatuhia ana i te whakaahua i runga ake nei, i tangohia e Takuta Karyl Robin-Evans i a ia 1947 haerenga. E tohu ana tenei i te whakarereketanga o te kukuwhatanga ki nga ahuatanga o te teitei teitei? Ko enei kitenga ano he tohu mo tetahi atu ariā e pa ana ki te Kōpae Kōhatu Dropa?
Nga Kopae Kohatu Dropa
E ai ki te pakiwaitara i te tau 1962, ko Ahorangi Tsum Um Nui me tana roopu o nga tohunga whaipara tangata tokorima mai i te Whare Wananga o mua o Peking i whakamaori i nga tuhinga a Dropa Disc. Ahakoa nga kerēme rereke i roto i te whakamaoritanga, i whakaputaina e nga kaiputaiao a raatau rangahau. Ko te mutunga mai, ka pehia a Ahorangi Um Nui ki te wehe atu i Haina, ka mate ia i muri tata mai. Whai muri i te Huringa Ahurea, he maha nga mea i ngaro mo ake tonu atu, ahakoa he iti noa nga korero mo nga mea i tupu i muri mai.
I tenei ra he maha nga kaiwhaiwhai kii, karekau he taunakitanga i te puni e whakahē ana i te korero o te tau 1962 me tana whakamaoritanga. He kuware te whakaaro he mea tito noa te korero, he tinihanga ranei te whakamaoritanga. Kare pea e taea te korero, engari e kore e taea, kare ano hoki tetahi i whakamaarama i te reo tangata, waihoki ko te reo o waho.
I kitea nga kopae i waenganui i te tau 1937 me te 1938, a i taua wa kaore i taea e nga kairangahau hou te mohio ki o raatau tuhinga. Tera pea i te tau 1962, i te wa e ngana ana tetahi roopu tohunga ki te whakamaarama i enei korero, kaore ano kia tino marama te reo i tuhia ai. Ahakoa, kare ano matou e mohio mena kaore ano kia whakamaaramatia te reo i te tau 1937, i muri mai ranei.
I taea e nga kaiputaiao o Haina te hanga i etahi tikanga ma te awhina o te reiti hangarau me nga taputapu hou i te tau 1962. Ko te huarere me te horo te take o te kore e taea te wetewete i tetahi reo; a ko Dropa Stone he mea rereke.
He aha te tikanga o nga tuhituhinga?
Ko nga tangata o tetahi rohe ko Ham, nana i kite i te tukinga o te waka mokowhiti, i whakamaoritia he korero panui. Whai muri i te tirotiro i te wahi i puta ai te aituā, ka kitea e te iwi kua heke mai nga mea o te ao i te rangi. I timata te iwi taketake ki te patu i a ratou, pera i te nuinga o te wa ka mahia e te hunga whakaeke. Ahakoa he atawhai ki te tangata whenua, na o ratou he i mate ai.
“I heke mai te Dropa i nga kapua i runga i to raatau waka rererangi. Ka tekau nga wa i huna ai a matou tane, wahine, tamariki ki roto i nga ana i mua i te whitinga o te ra. I te mutunga ka mohio ratou ki te reo rotarota o te Dropa, ka mohio ratou he whakaaro rangimarie te hunga tauhou.
Kaore i taea e nga tangata kee te whakatika i o raatau waka mokowhiti pakaru, ka noho tonu ki te iwi Ham. E ai ki te maha o nga kaiwhakamaori, ko te whakawhanaungatanga i waenga i nga momo e tohuhia ana e tenei tuhinga. Mena ka puta te whakawhanaungatanga, he aha nga tohu tinana e wehewehe ana i te Dropa o enei ra mai i o raatau hoa Tibet me Hainamana? Kaati, he maha nga mea.
He rerekee te iwi Dropa i o ratau iwi tata na runga i o ratau momo ira. Na, ka tika pea nga tuhinga o nga Kopae Kohatu Dropa? Ka taea pea e te iwi Dropa te takenga mai i waho o te whenua?
Hei panui atu mo nga Kopae Kohatu Dropa me o raatau tuhinga rereke, panuihia tenei tuhinga whakamere ki konei.
